به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، کرسی ترویجی «تحلیل روانشناختیِ رشد قرآنی و نشانه‌های آن» با ارائه حجت الاسلام والمسلمین سید علی اکبر حسینی رامندی و نقد حجتالاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی مبینی و دبیرعلمی دکتر سید سجاد آل سیدغفور در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در روز سه‌شنبه ۶ آبان ۱۴۰۴ برگزارشد.
در ابتدای نشست سیدسجاد آل سیدغفور، دبیر علمی نشست گفت: این کرسی، فرصتی ارزشمند برای هم‌افزایی میان روان‌شناسی نوین و معارف ناب قرآنی است؛ جایی که مفهوم «رشد» – این واژه بنیادین در روان‌شناسی و علوم تربیتی – از منظر قرآن کریم و با تأکید بر آیه ۷ سوره حجرات، به صورت عمیق و میان‌رشته‌ای تحلیل می‌شود.
وی ادامه داد: این پژوهش را می‌توان پاسخی عمیق به یک نیاز پارادایمی در علوم انسانی دانست. در دورانی که روان‌شناسی مدرن، پس از گذر از رفتارگرایی و شناخت‌گرایی صرف، به سمت روان‌شناسی مثبت‌نگر و توجه به مفاهیمی مانند «شکوفایی»، «معنا» و «تعالی» حرکت کرده است، این اثر به‌طور مبنایی نشان می‌دهد که قرآن کریم قرن‌ها پیش، نه تنها به این مفاهیم پرداخته، بلکه نظام منسجم و عملیاتی برای دستیابی به آنها ارائه داده است.
سپس حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی اکبر حسینی رامندی، ارائه دهنده نشست گفت: رشد عاطفی، تحول و تعالی روحی است که با عشق به خوبی‌ها و نفرت از بدی‌ها در احساس و رفتار انسان مؤمن بروز می‌یابد. رشد عاطفی از گرایش‌های پسینی است که با فضل و توفیق الهی به برخی مؤمنان عطا می‌شود. هدف نزول قرآن باریابی به رشد عاطفی و تربیت قرآنی فرایند باریایی به مقام رشد است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن بیان کرد: پژوهش حاضر به تحلیل روان‌شناختی مفهوم «رشد» در قرآن با تأکید بر رشد عاطفی و مقایسه آن با دیدگاه‌های روان‌شناسی مدرن می‌پردازد. رشد در قرآن به معنای تحول و تعالی ابعاد مختلف انسان از جمله عاطفی، عقلی، اخلاقی و معنوی است، در حالی که در روان‌شناسی غربی، رشد اغلب به تغییرات کمّی و کیفی در ابعاد جسمی، شناختی و عاطفی با هدف انطباق با محیط محدود می‌شود.
وی افزود: این پژوهش با روش تحلیلی- مفهومی و با استفاده از تحلیل سیاقی، شبکه معنایی و مفاهیم متضاد، به بررسی واژه «رشد» و مشتقات آن در قرآن پرداخته است. منابع مورد استفاده شامل تفاسیر قرآن، متون روان‌شناسی و منابع لغوی معتبر است.
یافته‌ها عبارتند از :
• رشد در قرآن مفهومی ارزشی و هدایت‌گرانه دارد و در تقابل با مفاهیمی مانند «غی»، «ضلالت» و «سفاهت» قرار می‌گیرد.
• رشد عاطفی−قرآنی به تحول عواطف و گرایش‌های انسان اشاره دارد که در قالب دوست داشتن خوبی‌ها و نفرت از بدی‌ها تجلی می‌یابد.
• بر اساس آیه ۷ سوره حجرات، پنج ویژگی رشدیافتگان عبارت‌اند از:
۱. دوست داشتن ایمان؛
۲. درک زیبایی‌شناختی ایمان؛
۳. بیزاری از کفر؛
۴. بیزاری از فسق؛
۵. بیزاری از عصیان.
• در قرآن، رشد عاطفی با مفاهیمی مانند «تسلیم»، «ایمان»، «محبت» و «شناخت» پیوند خورده و به عنوان هدف نزول قرآن و تربیت دینی معرفی شده است.
مقایسه با روان‌شناسی:
• روان‌شناسی رشد بر تغییرات کمّی و کیفی در ابعاد مختلف انسان تأکید دارد، اما بعد معنوی و الهی رشد را نادیده می‌گیرد.
• در حالی که روان‌شناسی رشد را فرایندی طبیعی و متأثر از عوامل زیستی و محیطی می‌داند، قرآن بر نقش اراده آزاد، تلاش فردی و توفیق الهی در دستیابی به رشد تأکید می‌ورزد.
وی در پایان گفت: رشد عاطفی در قرآن، فرایندی تعالی‌بخش و مبتنی بر تربیت الهی است که به یکپارچگی درونی، وحدت شخصیت و شکوفایی استعدادهای فطری منجر می‌شود. این مفهوم با دیدگاه‌های روان‌شناختی مانند نظریه‌های یونگ و مزلو در زمینه وحدت شخصیت و شکوفایی خود هم‌سو است، اما از حیث مبانی انسان‌شناختی و غایت‌شناختی با آنها تفاوت
در ادامه حجتالاسلام والمسلمین محمد علی مبینی، ناقد نشست ضمن تاکید به ادامه چنین پژوهش‌هایی گفت: در جهت غنای تحقیق می‌بایست نظرات رقیب مانند رشد معرفتی در تربیت، رشد اخلاقی و عملی، رشد اجتماعی و تمدنی و… ملاحظه و مقایسه شود. همچنین می توان گفت حب تاحدودی ابزار و راه است تا هدف و غایت؛ غایات از تربیت انسان را می توان میانی و نهایی تقسیم بندی کرد.