«باید پدرها و مادرها، بچه‌ها را از اول با کتاب محشور و مأنوس کنند. حتی بچه‌های کوچک باید با کتاب انس پیدا کنند. باید خرید کتاب، یکی از مخارج اصلی خانواده محسوب شود»؛ این تأکید حکیمانه رهبر معظم انقلاب همچون زنگی است که با آغاز هر سال تحصیلی، ضرورت توجه به تربیت نسلی کتابخوان و آگاه را یادآوری می‌کند.
در عصر حاضر که دنیای کودکان مملو از جذابیت‌های رنگارنگ فضای مجازی و رسانه‌های نوین است، چگونه می‌توان آنان را با دنیای پربار کتاب و علم آشتی داد؟ چگونه می‌توان در این رقابت نابرابر، کودکان را از غرق شدن در سرگرمی‌های زودگذر بازداشت و به سوی گنجینه‌های دانش و معرفت رهنمون کرد؟ برای یافتن پاسخ این پرسش و بررسی مسئولیت دینی والدین در قبال آشنایی فرزندان با کتاب، به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن رفته‌ایم.
مسئولیت دینی والدین در عصر انحرافات
حجت‌الاسلام عیسی‌زاده در ابتدای سخنان خود با تأکید بر اهمیت حفظ و حراست از فرزندان در برابر انحرافات می‌گوید: یکی از مسئولیت‌های اساسی والدین، صیانت از فرزندان در برابر آسیب‌های فکری و اخلاقی است. خداوند در آیه شریفه «قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا» (تحریم/۶) که به معنای «خود و خانواده‌تان را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست، حفظ کنید» است، والدین را موظف کرده با تمام توان، از انحراف و گمراهی خانواده خود جلوگیری کنند. این آیه شریفه، نه تنها هشداری برای دوری از آتش دوزخ، بلکه دعوتی است به سوی تربیت نسلی صالح و آگاه که با کسب دانش و معرفت بتوانند در مسیر رضای الهی گام بردارند. والدین باید با شناخت دقیق از نیازها و استعدادهای فرزندان خود، زمینه رشد و تعالی آن‌ها را در ابعاد مختلف فراهم کنند. این امر مستلزم ایجاد فضایی امن و صمیمی در خانواده، تقویت باورهای دینی و اخلاقی در فرزندان و تشویق آن‌ها به کسب علم و دانش است. همچنین، والدین باید با نظارت دقیق بر رفتار و کردار فرزندان خود، آن‌ها را از خطرات احتمالی آگاه کرده و در صورت لزوم، راهنمایی و ارشاد کنند. هدف نهایی از این تلاش‌ها، تربیت نسلی است که با بهره‌گیری از آموزه‌های دینی و اخلاقی بتوانند در جامعه نقش سازنده‌ای ایفا کرده و به سعادت دنیوی و اخروی دست یابند.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت تربیت فرزندان بیان می‌کند: علاوه بر مسئولیت حفظ و حراست از فرزندان در برابر انحرافات، والدین موظف هستند به تربیت صحیح و آموزش آداب و احکام دینی به آن‌ها اهتمام ورزند. پیامبر اکرم(ص) در این‌باره فرموده‌اند حق فرزند بر پدر و مادر این است او را ادب بیاموزند. این بدان معناست که والدین باید با صبر و حوصله، فرزندان خود را با ارزش‌های اخلاقی و رفتارهای پسندیده آشنا کنند. همچنین، امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرمایند پیش از اینکه فرزندانتان بزرگ شوند، آن‌ها را با حلال و حرام خدا آشنا کنید. این سخن گهربار، نشان‌دهنده اهمیت آموزش احکام دین و حدود الهی به فرزندان در سنین کودکی و نوجوانی است. بر این اساس، هر پدر و مادری وظیفه دارد در رابطه با تربیت فرزندان خود بکوشد، آن‌ها را با احکام دین و آداب اسلامی آشنا کرده و انحرافات و خطرات روزگار را به آن‌ها گوشزد کند. این تلاش‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که فرزندان، با آگاهی و بصیرت کامل بتوانند در برابر وسوسه‌ها و فریب‌های شیطان مقاومت کرده و در مسیر درست قدم بردارند. تربیت دینی صحیح، نه تنها موجب سعادت فرزندان در دنیا و آخرت می‌شود، بلکه به استحکام بنیان خانواده و جامعه نیز کمک می‌کند.
کلید طلایی تربیت؛ آموزش غیرمستقیم با چاشنی تشویق
وی در ادامه با تأکید بر اهمیت شیوه‌های صحیح تربیت می‌گوید: مهم‌ترین نکته در ادب‌آموختن و تعلیم فرزندان، انتخاب روش‌های مناسب و کارآمد است. آموزش غیرمستقیم، یکی از بهترین راهکارهای تربیت فرزندان است که آشنایی آن‌ها با کتاب و کتاب‌خوانی، مصداقی بارز از آن به شمار می‌رود. در هر امر خیر و پسندیده‌ای که قصد داریم فرزندان را به آن سمت سوق دهیم، باید مسئله تشویق و ترغیب را جزو اصول تربیتی خود قرار دهیم. اگر بتوانیم با اهرم تشویق و ترغیب، کودکان را به کتاب و کتاب‌خوانی علاقه‌مند کنیم، به‌ویژه کتاب‌هایی که زیبا و جذاب هستند و موضوعات مورد نظر مانند آداب اسلامی یا محبت اهل‌بیت(ع) را دربردارند، این روش بسیار مؤثر خواهد بود. درواقع، والدین باید با ایجاد فضایی دلنشین و جذاب، فرزندان خود را به مطالعه و یادگیری تشویق کنند. این امر می‌تواند از طریق تهیه کتاب‌های مناسب و جذاب، برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی و یا الگوبرداری از رفتارهای مثبت والدین در زمینه مطالعه محقق شود. هدف نهایی، ایجاد علاقه‌ای پایدار به کتاب و کتاب‌خوانی در فرزندان است که در نهایت، منجر به رشد فکری و معنوی آن‌ها خواهد شد.
این کارشناس دینی در ادامه با تأکید بر اهمیت آموزش‌های دینی از دوران کودکی می‌گوید: والدین باید از همان ابتدا، فرزندان خود را با محبت اهل‌بیت(ع) و آموزه‌های قرآن کریم آشنا کنند. رسول خدا(ص) فرموده‌اند: «فرزندانتان را با محبت اهل‌بیت(ع) آشنا کنید» و نیز فرموده‌اند: «قرآن را به آن‌ها بیاموزید». آموختن قرآن، آشنا کردن با اهل‌بیت(ع) و آداب و احکام اسلامی، مستلزم آن است والدین در میان آثاری که نویسندگان بزرگ و هنرمند در این زمینه زحمت کشیده‌اند، ابتدا جست‌وجویی کرده و زیباترین کتاب، اپلیکیشن یا نرم‌افزار موبایلی را تهیه کنند. سپس با برنامه‌ریزی و تشویق و ترغیب، فرزندان را ترغیب کنند این کتاب‌ها و آثار را بخوانند یا این نرم‌افزارها را ببینند. این رویکرد، نه تنها به افزایش دانش دینی فرزندان کمک می‌کند، بلکه سبب تقویت پیوند عاطفی آن‌ها با اهل‌بیت(ع) و ایجاد علاقه‌ای پایدار به قرآن کریم می‌شود.
چگونه فرزندان را عاشق کتاب کنیم؟
حجت الاسلام عیسی‌زاده در ادامه با تأکید بر نقش الگویی والدین در تشویق به مطالعه می‌گوید: یکی از راه‌های موفقیت در ترغیب فرزندان به کتاب‌خوانی، اقدام عملی خود پدر و مادر است. وقتی فرزندان مشاهده کنند پدر چگونه با علاقه کتاب می‌خواند و زیبایی‌های آن را نقد و بیان می‌کند و مادر نیز به همین ترتیب؛ مسلماً فرزند نیز به مطالعه علاقه‌مند شده و به آن توجه خواهد کرد. علاوه بر این، می‌توان برنامه‌های تشویقی متنوعی مانند اسباب‌بازی، سفرهای تفریحی، زیارت و حتی خوراکی‌های مورد علاقه کودکان را در نظر گرفت. این تشویق‌ها، نه تنها انگیزه فرزندان را برای مطالعه افزایش می‌دهد، بلکه سبب ایجاد خاطرات خوشایندی از کتاب‌خوانی در ذهن آن‌ها می‌شود. والدین باید با ایجاد فضایی جذاب و پر از انگیزه، فرزندان خود را به مطالعه و یادگیری ترغیب کنند. این تلاش‌ها، در نهایت منجر به شکل‌گیری شخصیتی آگاه، فرهیخته و موفق در فرزندان خواهد شد.
وی در ادامه برای عملیاتی کردن این ایده، مثالی ارائه داده و بیان می‌کند: والدین می‌توانند برنامه‌ریزی کنند یک کتاب زیبای آداب اسلامی را در منزل به عنوان یکی از برنامه‌ها قرار داده و به فرزندان پیشنهاد دهند اگر این کتاب را با همدیگر خواندند و به پایان رساندند، پس از پایان آن، در یک شب یا ظهر خاص، دور هم می‌نشینند و گزارشی از کتابشان ارائه می‌دهند و سپس برای یک برنامه تفریحی مانند صرف بستنی یا یک گردش دسته‌جمعی به مکانی دلخواه خواهند رفت. می‌توان از هر آنچه کودکان به آن علاقه‌مند هستند، در این برنامه‌ها استفاده کرد. این روش، نه تنها سبب تشویق فرزندان به مطالعه می‌شود، بلکه فرصتی را برای تعامل و گفت‌وگوی خانوادگی فراهم می‌کند.
۳ گام کلیدی برای ترویج کتاب‌خوانی در خانواده
حجت‌الاسلام عیسی‌زاده در پایان در پاسخ به این پرسش که پدر و مادر چه کنند تا فرزندانشان به کتاب و کتاب‌خوانی تشویق شوند، سه گام اساسی را مطرح می‌کند: همان‌طور که گفته شد ابتدا والدین باید این عمل را انجام دهند و اهل مطالعه باشند. الگو بودن والدین، مهم‌ترین عامل در ترغیب فرزندان به کتاب‌خوانی است. دیگر اینکه بهترین و زیباترین آثاری که در زمینه‌های مورد نظر نوشته شده و نرم‌افزارهای مرتبط با آن را تهیه کرده و در اختیار فرزندان قرار دهند. انتخاب منابع مناسب و جذاب، نقش بسزایی در ایجاد علاقه به مطالعه در فرزندان دارد. در نهایت وعده‌های تشویقی برای فرزندان در نظر بگیرند و آن‌ها را به انجام این عمل ارزشمند و این آموزش غیرمستقیم ترغیب کنند تا فرزندان با معارف، احکام و آداب اسلامی آشنا شوند. تشویق و ترغیب، به عنوان ابزاری مؤثر می‌تواند انگیزه فرزندان را برای مطالعه افزایش دهد و آن‌ها را در مسیر درست هدایت کند. با برداشتن این سه گام اساسی، والدین می‌توانند نسلی آگاه، فرهیخته و متعهد تربیت کنند که در دنیا و آخرت سربلند و رستگار باشند.