گزارش کرسی ترویجی « حج و حرمین شریفین در سفرنامه‌های مغرب اسلامی »
به گزارش  پایگاه اطلاع رسانی ایسکا (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ) به نقل از مرکز همکاری های علمی و بین المللی، این کرسی ترویجی ذیل همایش علمی پژوهشی «مغرب اسلامی، حج و حرمین شریفین» است که به همت پژوهشکده حج و زیارت و با مشارکت پژوهشکده تاریخ و سیره پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و معاونت بین الملل بعثه مقام معظم رهبری برگزار شد. در این نشست ابتدا حمید رضا مطهری بحث خود را در خصوص «حج و حرمین شریفین در سفرنامه‌های مغرب اسلامی» ارائه و سپس حامد قرائتی تاملات و نقدهای خود را مطرح کرد.
مطهری در خصوص اهمیت حج و حرمین، مغرب و سفرنامه ها گفت: حج و حرمین نقطه اشتراک و مورد احترام همه مسلمانان جهان بوده و هست. مغرب اسلامی شامل کشورهای شمال آفریقا بعد از مصر را شامل شده و نزد برخی محققان شامل اندلس اسلامی نیز می گردد. مغرب اسلامی به دلیل نقش مهمش در تمدن گذشته اسلامی و ظرفیتهای تمدنی آن، جغرافیای وسیع، جمعیت قابل توجه، آثار گسترده شیعی، برپایی دولتهای شیعی بویژه دولت ادریسیان و فاطمیان و ترویج گسترده فرهنگ اهل بیت(ع) در آن بسیار مهم است و ظرفیت های خوبی برای ایجاد همگرایی در جهان اسلام دارد.از طرفی سفرنامه ها بویژه سفرنامه های مغرب اسلامی که از مهم ترین سفرنامه های مسلمانان در قرون گذشته بوده دارای اطلاعات مهم، مطالب بسیار مفید در خصوص مسائل اجتماعی، اقتصادی، آب و هوا، راههای ارتباطی، مراکز علمی و فرهنگی، بناهای فرهنگی و قبه ها و مقبره ها بوده و سفرنامه نویسان با انگیزه های مختلف دینی و علمی به مناسک و مراسم و زیارت بزرگان دین توجه کرده و شخصیتهای علمی جهان اسلام را معرفی کرده اند. 
وی در ادامه در خصوص ویژگیهای محتوایی سفرنامه ها تصریح کرد: بسیاری از سفرنامه ها با انگیزه زیارت خانه خدا و حرمین بویژه مکه نوشته شده است. توجه به تفاوت فرهنگها، بیان تفصیلی شهر مکه و در مرتبه بعد مدینه، شرح جزئیات حاکمان حرمین بویژه شرفای حسنی مکه، ثبت تاریخ دقیق حوادث و رخدادها، ثبت جزئیات اماکن مکه و مدینه بویژه مساجئ و مقابر و خانه های تاریخی مربوط به شخصیتهای صدر اسلام از ویژگیهای سفرنامه هاست. 
از مطالب این سفرنامه ها برمی آید که تصورشان از اهل بیت به تصور امروزی ما نزدیک است و تعالیم شیعی زیادی در گزارشهای موجود وجود دارد. برخی گزارشها می تواند پاسخگوی شبهات امروزی در رابطه با زیارت، توسل، شفاعت و مانند آن باشد که به عنوان اتهام یا بدعت به شیعیان نسبت داده می شود. برخی سفرنامه های غیر شیعی با ذکر سختی های سفر به مکه و ترتب ثواب بر آن، به سنت و سیره امام حسن مجتبی (ع) در سفرهای مکرر آن حضرت به حج با پای پیاده استناد کرده اند. صرف گزارش زیارت عموم مردم از مقابر رسول خدا و صحابه و ائمه توسط فرقه های مختلف مسلمانان دلیل بر رواج این موضوع در قرون گذشته بوده و منجر به تکفیر شیعیان هم نمی شده است.
همچین مطهری در تاکید بر فرهنگ اهل بیت به عنوان محور همگرایی امت اسلامی بیان داشت: گرچه اسلام توسط امویان وارد مغرب اسلامی شد ولی برخی عوامل از قبیل حضور برخی صحابه که گرایش به اهل بیت داشتند و حضور دولتهای شیعی از قرن دوم تا ششم باعث شد که فرهنگ اهل بیت و محبت نسبت به خاندان رسول خدا(ص) در سرزمینهای مغرب اسلامی گسترده شود. تاکید بر فرهنگ اهل بیت موجب همگرایی مسلمانان و شتاب درحرکت به سوی تمدن نوین اسلامی خواهد شد.
در پایان این جلسه دکتر حامد قرائتی ناقد این جلسه به ویژگی های مثبت و ملاحظات و پیشنهادات خود پرداخت. 
وی گفت: از نقاط مثبت بحث، تاکید بر منطق عملی و عقل عملی مسلمانان است که مورد تاکید بزرگان علماست. علاوه بر آن مساله محوری، توجه به جزئیات، پرداختن به مسائل جاری جوامع اسلامی مانند توسل و زیارت قابل تقدیر است.
قرائتی افزود با توجه به نو بودن این بحث برخی ملاحظات و پیشنهادها مطرح می شود که برخی نیز در این ارائه رعایت شده و به کار گرفته شده بود ولی به خاطر اهمیت ذکر می شود تا در پژوهش بعدی محققان نیز لحاظ گردد: 
•    مناسب تر است نگاهی جزئی تر به مساله داشته باشیم مثلا مناسبات فقها در مراسم حج و بعد از آن چگونه بوده؟ تاثیرات بعدی این سفرنامه ها در جوامع خودشان چه بوده؟
•    بهتر است دوره های زمانی سفرنامه ها لحاظ شود تا حکم یک دوره به دوره های دیگر سرایت داده نشود.
•    لازم است نگاه مقایسه ای داشته باشیم به سفرنامه های مغربیان با غیر مغربیان و حتی مغربیان نسبت به هم در دوره های مختلف یا یک دوره. شاید گونه شناسی سفرنامه ها از جهات مختلف مانند روش، ساختار، محتوا و... به این نگاه انتقادی کمک کند.
•    نیاز است که سفرنامه ها با نگاه انتقادی بررسی شوند و گزارشهای آنان مورد سنجش قرار گیرد. لزوما همه نقل ها و گزارشهای آنها درست نیست و گاهی خطا دارد.
•    باید توجه شود که ادله تاریخی و گزارشهای رسیده از مورخان حداکثر دلالت بر وقوع دارد نه صحت. اگر محقق بخواهد از این گزارشها برای صحت و تایید استفاده کند ادله دیگری را باید ضمیمه کند و مرحله دیگری از پژوهش نیاز خواهد بود
•    در بررسی گزارش سفرنامه ها باید بین سه جنبه فرهنگ شیعی، فرهنگ مغربی و علوی بودن تفاوت قائل شویم. علوی بودن لزوما به معنای شیعه و اهل بیتی بودن نیست. 
•    در بررسی تعالیم بهتر است بسیاری از این تعالیم را شیعی نبینیم. زیرا اهل سنت هم این موارد را داشته اند. مثلا زیارت، توسل و حتی عزاداری فرهنگ شیعی نیست و مربوط به همه مسلمانان و بلکه پیروان ادیان ابراهیمی است. ما نباید این موارد را مختص شیعه بشماریم و بعد برای اثبات جواز شرعی آن تلاش کنیم.
•    حج در مجموع فرصتهای بی نظیری برای مسلمانان دارد و می تواند زمینه ساز شکل گیری امت اسلامی و تقویت همگرایی میان آنها گردد.