|
|
مهدی فیروزی:
عدالت مبنای قرآنی شناسایی حق صلح برای همه بشریت است
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: یکی از سؤالاتی که وجود دارد این است که شناسایی حق صلح برای همه بشریت با چه مبنای دینی قابل توجیه است. در این راستا می‌توان از عدالت به عنوان مبنایی استوار برای حق بر صلح نام برد و آیات زیادی در قرآن را در این زمینه مورد استناد قرار داد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به نقل از خبرنگار ایکنا، نشست «عدالت به مثابه مبنای حق بر صلح از منظر قرآن» امروز سه شنبه ۲۹ فروردین‌ماه برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فیروزی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این نشست سخنرانی کرد.
در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:
دسترسی به صلح، آرامش و زندگی در فضای صلح آمیز و به دور از جنگ و درگیری یکی از بزرگترین آرزوهای بشر در طول تاریخ بوده و برای نیل به این هدف تلاش‌های زیادی از سوی انبیای الهی و مصلحان صورت گرفته و در زمان ما نیز نهادهای بین‌المللی زیادی در این راستا تلاش کرده‌اند و منشور ملل متحد در همین راستا نگاشته شده است. این اقدامات اگرچه با توفیق نسبی همراه بوده اما موفقیت کامل را به دنبال نداشته است. یکی از اقدامات مهمی که در این عرصه صورت گرفته توجه به صلح به عنوان یک حق بشری تحت و عنوان حق بر صلح است که تحت عنوان حقوق همبستگی شناسایی شده است.
مبنای حق بر صلح
در این راستا سوالاتی مطرح شده که شناسایی حق صلح برای همه بشریت با چه مبنای دینی قابل توجیه است؟ در این راستا می‌توان از عدالت به عنوان مبنایی استوار برای حق بر صلح نام برد و آیات زیادی در قرآن کریم را در این زمینه مورد استناد قرار داد. لازم به ذکر است تحول و توسعه در گفتمان حقوق بشر معاصر منجر به گسترش آن به حوزه‌های دیگر همانند محیط زیست شده و شناسایی حق بر صلح در همین راستا قابل بررسی است. حق بر صلح، برای اولین بار در قطعنامه‌ای در سال ۱۹۷۶ توسط کمیسیون سابق حقوق بشر یا شورای حقوق بشر کنونی در راستای افزایش آزادی‌های اساسی اعلام شد. در ماده یک آن اعلام شده که همه حق دارند در شرایط صلح و امنیت بین‌المللی زندگی کنند و از حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مدنی و سیاسی به صورت کامل برخوردار باشند.
مجمع عمومی سازمان ملل بار دیگر در سال ۲۰۱۶ با تصویب اعلامیه حق صلح، گام دیگری در به رسمیت شناخته شدن آن برداشت و در آن آمده هر کسی حق برخورداری از صلح را دارد تا توسعه به طور کامل محقق شود. حق بر صلح در کنار حق‌های دیگری همانند حق بر توسعه و حق بر میراث مشترک بشریت از جمله حق‌های نسل سوم حقوق بشر محسوب می‌شوند و یکی از خصوصیات مشترک این حق‌ها، عدم برخورداری از ضمانت اجرای کافیست اما با این حال شناسایی چند باره حق بر صلح در اسناد بین‌المللی می‌تواند راه را برای ورود حق بر صلح به عرصه حقوق بین‌المللی عرفی را هموار و زمینه‌های لازم را برای شناسایی این حق در قالب اسناد بین‌المللی الزام‌آور فراهم کند. البته مبانی آن ابهاماتی دارد و همین مسئله مانع شکل‌گیری ضمانت اجرایی برای آن شده است.
سختی‌های تعریف عدالت
اگر بخواهیم مبنای حق بر صلح را از منظر دین و آیات قرآن مورد بررسی قرار دهیم لازم است اشاره کنم. در پاسخ به این سوال که عدالت چیست نمیتوان به آسانی جواب مانع و کاملی ارائه داد و اساسا برخی معتقدند در طول تاریخ هیچ پرسشی با این هیجان مطرح نشده و برای جواب آن به اندازه هیچ سوال دیگر سعی وافر از جانب اندیشمندان صورت نگرفته اما هنوز پاسخ درخوری هم یافت نشده است. در قرآن کریم هم درباره عدالت در آیات زیادی صورت گرفته اما تعریف مشخصی را نمیتوان به دست آورد اما اندیشمندان مسلمان در بیان معنای عدالت، دو تعریف را بیشتر مورد توجه قرار داده‌اند. اولین تعریف «اعطاء کل ذی حق حقه» و دومین مورد «وضع الشیء فی موضعه» است که در تمام کاربردهای عدالت، دست‌کم یکی از این دو تعریف صدق می‌کند. البته به نظر می‌رسد می‌توان بین این دو تعریف جمع کرد؛ با این توضیح که هر گاه حق هر ذی‌حقی به او داده شود هر چیزی هم در جای خود قرار می‌‌گیرد چون معنای اصلی عدالت اقامه مساوات بین امور است. نقطه مقابل عدالت هم ظلم و جور است که در فرض عدم رعایت استحقاق‌ها ظهور و بروز پیدا می‌کند.
اصطلاح دیگری که باید بررسی کنیم صلح است که از عربی وارد فارسی شده و در معانی مختلفی همانند سازش و آشتی به کار رفته و در مقابل ان جنگ است. در عربی، صلح در معانی فراوانی به کار رفته و آنگونه که از آیات قرآن کریم استفاده می‌شود مهمترین معنای صلح، ضدیت با فساد است و در قرآن هرجا صلح مطرح شده در مقابل آن فساد مطرح شده است. در حقوق و روابط بین‌الملل هم صلح به فقدان جنگ تعبیر شده اما به نظر می‌رسد این برداشت از صلح جامعیت لازم را نداشته باشد و صِرف عدم جنگ، صلح واقعی را محقق نمی‌کند بلکه بهره‌مندی از صلح زمانی ممکن است که علاوه بر جنگ، نظامِ تهدید هم وجود نداشته باشد.
صلح در قرآن کریم
بررسی آیات قرآن کریم هم که در آن از اصطلاح صلح استفاده شده نشان می‌دهد که این اصطلاح در روابط خارجی مسلمانان به کار رفته و در تقابل با حرب و جنگ است. به نظر می‌رسد تحقق فرآیند حق بر صلح نیازمند فرآیندی چند وجهی همانند شامل پیشگیری از تعارض، ایجاد صلح، حفظ صلح و تحکیم صلح است. در این راستا عدم مداخله در امور داخلی کشورها و همکاری کشورها در تحقق صلح از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به آنچه بیان شد می‌توانیم حق بر صلح را حق همه افراد و ملت‌ها برای زندگی در محیطی عاری از جنگ و خشونت به رسمیت بشناسیم تا در آن همه آزادی‌های بشری قابل تحقق است.
عدالت مبنایی برای حق بر صلح و از اصول بنیادی اسلام است. در قرآن کریم در همین راستا آمده است: «إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئًا وَلَٰكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ؛ خدا هرگز به مردم ستم نمی‌کند ولی مردم خود در حق خویش ستم می‌کنند» (یونس/ ۴۴) بنابر این خداوند به عدالت حکم می‌کند و از بندگان می‌‌خواهد به همدیگر ظلم و بدی نکنند. همچنین آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ؛ ای اهل ایمان، برای خدا پایدار و استوار بوده و به عدالت و راستی و درستی گواه باشید، و البته شما را نباید عداوت گروهی بر آن دارد که از راه عدل بیرون روید، عدالت کنید که به تقوا نزدیکتر (از هر عمل) است، و از خدا بترسید، که البته خدا به هر چه می‌کنید آگاه است» (مائده/۸)یکی از اهداف اصلی رسالت انبیا(ع) نیز رعایت عدل و قسط است بنابراین مشخص است که در پرتو عدالت است که صلح و آرامش و آسایش انسانی محقق می‌شود و در مقابل ظلم و ستم باعث نابودی و هلاکت جامعه است.
منبع:
خبرگزاری ایکنا
اخبار پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی, نشست های رمضانی پیرامون عدالت اجتماعی در قرآن, حجت الاسلاموالمسلمین مهدی فیروزی
|
|