کتاب مجموعه مطالعات نفس (2): ماهیت نفس  با تألیف و تدوین دکتر علی‌اکبر علیزاده منتشر شد. این کتاب در شمارگان 300 نسخه و در 348  صفحه و به قیمت 800000  ریال از سوی نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی روانۀ بازار کتاب شده است.

معرفی مطالعات نفس (ج 2)

ازجمله مسائل مهم فلسفی – کلامی، چیستی ماهیت نفس، تجرد و چگونگی بقای نفس پس از مرگ و مسئلۀ تداوم حیات روح در قالب بدن مثالی و تکامل آن در برزخ است. در مباحث نفس حکما این‌طور ثابت کرده‌اند که نفس آدمی جوهری مستقل از جسم اوست؛ زیرا اگر این‌گونه نمی‌بود تمام اجسام به جهت اشتراکشان در جسمیت می‌بایست حیوان (و به تبع زنده) می‌بودند؛ پس مبدأ حیات در حیوان که امری مقوّم نوعیت حیوان است، اولاً جوهر است و ثانیاً جوهری غیر از جسم اوست. در بارۀ ماهیت و حتی تجرد نفس دو نظریه عمده در فلسفۀ اسلامی مطرح است: این دو نظریه در قالب حکمت صدرایی از یک سو و فلسفه‌های سینوی و اشراقی از سوی دیگر مطرح شده‌اند. ملا‌صدرا از نظریۀ خود در هویت نفس با نام «جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا» بودن نفس یاد می‌کند و در مقابل ابن سینا و شیخ اشراق تعبیر «روحانیة الحدوث و البقا» بودن نفس را می‌آورند. اما متکلمان دربارۀ ماهیت نفس اقوال مختلفی دارند. البته ایشان از واژه‌های «روح» و «نفس» کمتر استفاده کرده و بیشتر اصطلاح «حقیقت انسان» را به کار برده‌اند. منظور‌شان از «روح» نیز حیات یا روح بخاری است. اختلاف متکلمان از اختلاف فلاسفه هم بیشتر است.

چکیده ج 2 مطالعات نفس

ازجمله مسائل مهم فلسفی – کلامی، چیستی ماهیت نفس، تجرد و چگونگی بقای نفس پس از مرگ و مسئلۀ تداوم حیات روح در قالب بدن مثالی و تکامل آن در برزخ است. در مباحث نفس حکما این‌طور ثابت کرده‌اند که نفس آدمی جوهری مستقل از جسم اوست؛ زیرا اگر این‌گونه نمی‌بود تمام اجسام به جهت اشتراکشان در جسمیت می‌بایست حیوان (و به تبع زنده) می‌بودند؛ پس مبدأ حیات در حیوان که امری مقوّم نوعیت حیوان است، اولاً جوهر است و ثانیاً جوهری غیر از جسم اوست. در بارۀ ماهیت و حتی تجرد نفس دو نظریه عمده در فلسفۀ اسلامی مطرح است: این دو نظریه در قالب حکمت صدرایی از یک سو و فلسفه‌های سینوی و اشراقی از سوی دیگر مطرح شده‌اند. ملا‌صدرا از نظریۀ خود در هویت نفس با نام «جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا» بودن نفس یاد می‌کند و در مقابل ابن سینا و شیخ اشراق تعبیر «روحانیة الحدوث و البقا» بودن نفس را می‌آورند. اما متکلمان دربارۀ ماهیت نفس اقوال مختلفی دارند. البته ایشان از واژه‌های «روح» و «نفس» کمتر استفاده کرده و بیشتر اصطلاح «حقیقت انسان» را به کار برده‌اند. منظور‌شان از «روح» نیز حیات یا روح بخاری است. اختلاف متکلمان از اختلاف فلاسفه هم بیشتر است.

قاطبه متکلمان نفس را مجرد نمی‌دانند؛ بلکه آن را جسم می‌پندارند که البته با اجسام معمولی متفاوت است. آرای ایشان سه دسته است: عده‌ای آن را مجرد می‌دانند که این رأی محققان از متکلمان است. افرادی مثل غزالی، فخر رازی، خواجه نصیر، علامه حلی و مرحوم لاهیجی به آن معتقدند. دسته دوم قایل به عدم تجرد هستند که بسیاری از متکلمان چنین می‌پندارند؛ مثل نظام، باقلانی، ابن حزم، جوینی و... . علامه مجلسی اعتقاد به تجرد نفس را مستلزم انکار بسیاری از اصول مسلم اسلام می‌داند و تنها موجود مجرد را خداوند معرفی می‌کند. دسته آخر هم کسانی هستند که نفس را بین جسم و روح می‌دانند؛ یعنی چیزی سومی که البته قائل کم دارد؛ مثل جعفر بن مبشر.

متکلمانی که قایل به تجرد نفس نیستند، دلایلی ارائه کرده‌اند که غزالی چهار دلیل، فخر رازی سه دلیل و مرحوم لاهیجی هم چهار دلیل از ایشان نقل و سپس رد کرده‌اند.

در اثر پیش‌رو که با عنوان «ماهیت نفس» چاپ می‌شود، پس از بیان تمهیدی دربارۀ ماهیت نفس، گزارشی از نه مقاله مرتبط با این موضوع ارائه می‌گردد و پس از ارزیابی مقالات به کم و کیف آنها می‌پردازد.

کتاب حاضر بخشی از مجموعه نُه جلدی مطالعات نفس در پژوهشکدۀ فلسفه و کلام اسلامی است که در آستانۀ برگزاری همایش بین‌المللی «جاودانگی نفس در اسلام و مسیحیت» و به عنوان یکی از آثار علمی همایش به زیور طبع آراسته می‌گردد.