کتاب شیخ حرّ عاملی به قلم محسن گلشاهی، از سری کتاب‌های متکلمان شیعه منتشر شد.این کتاب در شمارگان 300 نسخه و در 279 صفحه وزیری و به قیمت 65000 تومان در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد.نویسنده در معرفی کتاب آورده است:
شیخ حرّ عاملی فقیه اخباری سده دوازده قمری است که اثر بزرگ او وسائل‌الشیعه از هنگام تألیف تاکنون، محور تلاش‌های فقهی عالمان شیعه بوده و در کنار فعالیت‌های دیگر در رجال و درایه و اصول، صحنه روشنی از شخصیت بارز وی در علم فقه در اذهان اهل علم به‌وجود آورده است.
اما در پس این پرده، فعالیت علمی گسترده‌ای همراه با تألیف ده‌ها جلد کتاب و رساله در حوزه علم کلام از وی به‌جا مانده که کم از ابعاد فقهی آثار او نیست و اجازه چشم‌پوشی از مطالعه شخصیت کلامی او را نمی‌دهد.
اثر حاضر دریچه‌ای است به میراث بزرگی از نگاشته‌ها و نظریات اعتقادی، که شیخ حرّ عاملی در حوزه کلام اسلامی از خود به یادگار گذاشته است.
چکیده کتاب شیخ حرّ عاملی
شیخ حرّ عاملی از جمله اخباریان متعادلی است که در اواخر دوره صفویه در مشهد مقدس اقامت داشته و آثار مهمی چون وسائل الشیعه را در ایران رونمایی کرده است. در دوره صفویه جریان‌های فلسفی، کلامی، عرفانی و فقهی با انگیزه‌ای فزون‌تر از گذشته دست به بازتولید و حل مسئله‌های پیش رو زدند و نتیجه آن، احیای جریان‌های فکری و گاه تحول برخی روش‌ها در این رشته‌ها بوده است. مدرسه اصفهان در آن دوره را می‌توان محل تلاقی و تضارب اندیشه‌های گوناگون کلامی، فقهی، عقلی و عرفانی دانست، در این دوره با نزدیک شدن عرفان و فلسفه به یکدیگر، حکمت متعالیه رخ نمایان کرد، کلام عقلی گرایش بیشتری به فلسفه پیدا کرد، کلام نقلی با تکیه بیشتر بر ظواهر روایات، توجه به حدیث در علوم گوناگون را هدف خویش قرار داد و سعی در تبیین مبانی فکری خود نمود، اخباریان نیز روش فقهی خود را از اصولیان جدا کرده و پایه دیگری در روش استنباط بنا نهادند. در همین راستا شیخ حرّ فعالیت‌های علمی خود را بر سه محور ارائه داد.
اول تبیین فقه با روش اخباری و کلام با مبنای حدیث‌گرایی؛ وی این کار را در قالب تدوین و تألیف کتب حدیثی و روایی انجام داده و به‌جز تألیفاتی که صورت حدیثی ندارد ده اثر روایی با موضوع فقه، کلام و اخلاق تألیف کرده که از جمله آن‌ها کتاب وسائل‌الشیعه، اثبات‌الهداة و الفصول‌المهمة است.
دوم تلاش بر تبیین مبانی معرفتی نص‌گرایان و اخباریان؛ شیخ حرّ بسیاری از مباحث معرفت‌شناختی را در مقدمه کتاب‌های کلامی یا در ضمن کتاب‌های دیگر ارائه کرده است، اهم مباحث وی حول حجیت عقل، رابطه عقل و وحی، حجیت کتاب و سنت، معرفت فطری و معرفت اضطراری نگاشته شده و مبانی فکری اخباریان و محدثان را در آن تبیین نموده است.
سوم مقابله با انحرافات صوفیه و بدعت‌هایی که برخی اهل تصوف یا اصحاب جهل و خرافه موجبات رواج آن را فراهم آورده بودند؛ از آنجا که بازار افکار انحرافی و اعمال شبه مذهبی و اوراد و اذکار و ریاضت‌های باطله در آن دوره بسیار گرم و پرمشتری بود، مقابله با این بدعت‌ها و تصحیح افکار عموم و نجات مسلمانان از آیین‌های خودساخته قشر نادان و فرصت‌طلب و تفکیک معنویت و عرفان راستین از دروغین، وظیفه‌ای روشن و ضروری پیش‌روی عالمان دین قرار می‌داد، دغدغه مهم شیخ چنان که از لابلای آثارش هویداست مقابله با این جریان‌ها و تبیین علمی جواب شبهات و ردّ انحرافات است، وی دو اثر مستقل در این زمینه نگاشته و در دیگر آثار خویش نیز تنبیهاتی راجع به مفاسد اعمال غیردینی و بدعت‌های جاهلانه متذکر شده است.
چنان که پیداست دغدغه دفاع از دین و حل مسائل عقیدتی وکلامی بخش مهمی از فعالیت‌های اصلی شیخ حرّ را به خود اختصاص داده است از همین جهت به جرأت می‌توان گفت شخصیت کلامی شیخ کمرنگ‌تر از شخصیت فقهی وی نیست.
شیخ عقل و وحی را مهم‌ترین منابع معرفت دینی معرفی کرده و اگرچه اصل شناخت خداوند را اضطراری می‌داند لکن تفسیری عقلی از آن ارائه می‌دهد و شناخت فطری و اضطراری را همان دلیل روشن عقلی که بی‌نیاز از برهان و استدلال است به‌حساب می‌آورد. گذشته از اصل معارف دینی که عقلی است و پایه اثبات نقل قرار می‌گیرد، بقیه معارف عمدتاً توسط نقل ارائه شده و حضور عقل در مسیر تحصیل آن ضروری نیست.
از نظر وی عمده دلیل بر اثبات موضوعات اعتقادی، روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام است که به تواتر به ما رسیده و روشن‌ترین دلیل در میان ادله و منابع دیگر است، شیخ در مباحثی چون وجودشناسی صفات الهی، وجوب بعثت، تجرّد روح و... با دیدگاه رایج متکلمان که عمدتاً مطابق رویکرد عقل‌گرایان می‌باشد مخالفت کرده اما ذیل مسائلی چون عدل الهی، مسئله حسن و قبح، عصمت نبی و امام علیهم‌السلام، عدم تحریف قرآن و... با تقریری متفاوت، دیدگاه رایج را تأیید کرده است، از نظر وی صفات الهی را تنها به صورت سلبی می‌توان معنا کرد و برای شناخت، راهی جز نفی صفات از خداوند وجود ندارد، بعثت انبیاء جایز یا حداکثر نیکو و حسن است و غیر از خداوند هیچ موجود مجرّدی وجود ندارد، شیخ در کبرای مسئله حسن و قبح عقلی با متکلمان هم‌نواست اما احراز اتفاق عقلاء بر حسن یا قبح موضوعات را نیز بسیار دشوار می‌داند، به عصمت حداکثری پیامبر و ائمه علیهم‌السلام عقیده دارد و عقیده به سهو النبی صلی‌الله‌علیه‌وآله را مفصّل رد کرده است. وی در مورد قرآن با رد امکان تحریف به زیاده و تغییر، تنها امکان تحریف به نقصان را پذیرفته اما حتی وقوع آن را غیر قابل اثبات می‌داند. برخی از این مسئله‌ها مورد مناقشه نص‌گرایان و محل اختلاف با متکلمان بوده است و می‌توان گفت، شیخ سخنان جدیدی بین نص‌گرایان به میان آورده است.
کلید واژه: شیخ حرّ عاملی، مدرسه اصفهان، اخباریان، صفویه، نص‌گرایی، عقل‌گرایی، کلام اسلامی.
منبع:
كلمات كليدي :
معرفی آثار , آثار علمی پژوهشکده فلسفه و کلام
تاریخ خبر: 1400/11/27 چهارشنبهتعداد بازدید کل: 738 تعداد بازدید امروز: 2