لازمۀ داشتن جامعه‌ای سالم و عاری از دروغ و یا حتی کاهش دروغ و فریب در جامعه، سیاست‌گذاری فرهنگی و اتخاذ تدابیر هوشمندانۀ تربیتی و نظارتی است، اما در گام نخست باید مفهوم، حکم و مصادیق دروغ و راستی را به خوبی درک کنیم.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تا کنون تحقیقات زیادی دربارۀ انواع فریب و دروغ، ریشه‌ها، عوامل و راه‌های مقابله با آن انجام شده است؛ یکی از آثار پژوهشکده اخلاق و معنویت نیز با عنوان «صداقت و فریب؛ مأخذشناسی اخلاقی- فلسفی» است که به زودی از چاپ خارج و روانه بازار نشر خواهد شد. در ذیل گفت‌وگویی با دکتر حسین مرادی، مدیر ادارۀ پژوهش پژوهشکده اخلاق و معنویت در خصوص این اثر پژوهشی انجام شده است.
* لطفاً به عنوان مقدمه، بفرمایید که اساساً معنا و مفهوم دروغ و فریب و راستی چیست؟
*** به عنوان مقدمه باید گفت که دغدغه‌مندی نسبت به دروغ و فریب به عنوان یک رذیلۀ اخلاقی شایع و فراگیر، همواره وجود داشته و پژوهش‌های فراوانی هم پیرامون آن انجام شده است. اگرچه برای کاهش دروغ و فریب در جامعه نیازمند پژوهش در جوانب مختلف آن هستیم، اما بدیهی است که در گام نخست باید مفهوم، حکم و مصادیق دروغ و فریب و راستی را به خوبی درک کنیم. جوامع انسانی نیز بر پایۀ اعتماد متقابل اعضای جامعه بنا شده است؛ تا جایی که صاحب‌نظران علوم اجتماعی بر این باورند که سرمایۀ اجتماعی (اعتماد متقابل اجتماعی) حتی مهم‌تر از سرمایۀ اقتصادی است. از سویی اساس سرمایۀ اجتماعی بر راستی و درستی است؛ از‌این‌رو راستی‌گستری در جامعه، از مهم‌ترین سیاست‌های فرهنگی لازم است.
*آیا دروغ و فریب یک موضوع واحد است یا می‌توان بر اساس شدت و ضعف، آن را دسته‌بندی نمود؟
*** دروغ و فریب را می‌توان به انواع مختلفی دسته‌بندی کرد که رایج‌ترین آن‌ها، دروغ‌های مصلحتی، بلوف‌زدن، مبالغه‌کردن، شایعه‌ساختن و دروغ‌های عمدی است.
*لطفاً اطلاعاتی دربارۀ موضوع بحث این کتاب و نویسنده ارائه بفرمایید؟
*** این اثر یکی از پروژه‌های تحقیقاتی پژوهشکده اخلاق و معنویت است که مجری آن، آقای علی‌اکبر تیموری و ناظر علمی این پروژه، حجت‌الاسلام دکتر حسین دیبا می‌باشد. در واقع این پژوهش در قالب مأخذشناسی و تدوین گزارشی از محتوای منابع اسلامی و غربی است که در سه حوزۀ مفهوم‌شناسی، حکم‌شناسی و مصداق‌شناسی، دروغ و راستی را تبیین می‌کند.
*این سه حوزه‌ای که برشمردید، چرا اهمیت دارند؟
*** به اعتقاد بسیاری از جامعه‌شناسان از جمله علل گسترش دروغ و فریب، ابهام در این سه حوزه است. مفاهیمی مانند دروغ مصلحت‌آمیز، توریه، تقیه، تعارفات و... در دروغ بودن یا دروغ نبودن، جواز یا عدم جواز سردرگم‌اند. نه تنها بسیاری از افراد جامعه درک درستی از مفهوم دروغ، مصادیق و احکام آن ندارند، بلکه در میان اندیشمندان نیز اختلافاتی در خصوص این سه حوزه مشاهده می‌شود. لذا شفافیت در این سه حوزه و دست‌یابی به محتوای منابع اسلامی و غربی، از دو جهت حائز اهمیت است:
- نخست از جنبۀ نظری؛ به این معنا که درک درست مفهوم، حکم و مصادیق دروغ و فریب می‌تواند مقدمه‌ای برای پژوهش‌های کاربردی دیگر شده، ما را در شناخت علل کاهش یا گسترش دروغ یاری کند.
- دوم از جنبۀ عملی؛ یعنی از جهت تربیت اخلاقی و تعهد رفتاری نیز بازشناسی منابع اسلامی و غربی در این موضوع لازم است؛ چراکه به باور بسیاری از جامعه‌شناسان اخلاق و فرهنگ پژوهان، از جمله علل گسترش فریب در جامعه، ابهام افراد دربارۀ مفاهیم مشابه و موضوعات نزدیک‌به‌هم و احکام کلی یا استثنایی است.
* به نظر حضرت عالی نویسنده در این اثر به دنبال اثبات یا حل چه مسئله‌ای بوده است؟
*** مفاهیمی مانند دروغ مصلحت‌آمیز، توریه، تقیه، تعارفات و...، در دروغ بودن یا دروغ نبودن، جواز یا عدم جواز سردرگم‌اند. نه تنها بسیاری از افراد جامعه درک درستی از مفهوم دروغ، مصادیق و احکام آن ندارند، حتی در میان اندیشمندان نیز اختلافاتی در خصوص این سه حوزه مشاهده می‌شود که پژوهش مناسب در این خصوص را می‌طلبد. پژوهش حاضر از سویی مقدمه پژوهش‌های کاربردی دیگر در زمینه دروغ شده و می‌تواند به خوبی از آن‌ها پشتیبانی کند و از سوی دیگر، از شیوع و گسترش دروغ‌هایی که برآمده از ابهام در ناحیه مفهوم‌شناسی، حکم‌شناسی و مصداق‌شناسی است، جلوگیری کند.
*این کتاب از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
***ساختار این کتاب شامل یک مقدمه و دو بخش اصلی است که در بخش اول، به تبیین محتوای منابع اسلامی در سه حوزۀ مفهوم‌شناسی، حکم‌شناسی و مصداق‌شناسی دروغ و راستی پرداخته شده است. بخش دوم نیز به تبیین محتوای منابع غربی در سه حوزۀ یادشده می‌پردازد.
*چه ویژگی‌های خاص دیگری در این اثر وجود دارد؟
***یکی این که نویسنده در این اثر، ابتدا به منابع اسلامی و سپس به منابع غربی پرداخته است. نکتۀ بعدی این‌که در ترتیب ذکر آثار نیز نخست به کتب متقدم و بعد به کتب متأخر اشاره کرده است و سوم، نویسنده به آثار سایر مکاتب اخلاقی مثل اخلاق هندویی، بودایی و... نپرداخته است. این کتاب در زمینۀ اسلامی به مهم‌ترین آثار اسلامی؛ اعم از کلامی، فقهی، اخلاقی، روایی و تفسیری پرداخته است. در خصوص منابع غربی نیز مؤلف محترم تلاش کرده تا به جدیدترین آثار اشاره کند؛ چراکه آثار متأخر به مهم‌ترین نکات و اندیشه‌های متقدمین نیز اشاره کرده‌اند. با‌این‌حال از آن‌جا که تشابه میان ایده‌های اندیشمندان در خصوص سه مسئلۀ حوزۀ مفهوم‌شناسی، حکم‌شناسی و مصداق‌شناسی دروغ و راستی زیاد است، تکرار به طور طبیعی در این دست منبع‌شناسی‌ها راه می‌یابد.
*این کتاب در چه مرحله‌ای است و چه موقع منتشر خواهد شد؟
*** کتاب یادشده در حال صفحه‌آرایی نهایی و نمایه‌سازی است و امیدواریم با همت نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تا هفتۀ پژوهش منتشر شده، در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
منبع:روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
تاریخ خبر: 1403/9/4 يكشنبهتعداد بازدید کل: 44 تعداد بازدید امروز: 1