به همت پژوهشکده تاریخ وسیره انجام شد:
پنل سوم و ششم از همایش آسیب شناسی مطالعات سیره در دوره معاصر
کنفرانس بین المللی آسیب شناسی مطالعات تاریخ اهل بیت علیهم السلام در دوره معاصر با مشارکت پژوهشکده تاریخ وسیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در روز پنج شنبه 1399/8/8 به صورت مجازی در شش پنل برگزار گردید.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ایسکا(پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی ضمن برگزاری سه کرسی ترویجی ذیل همایش ،اجرای مدیریت دو پنل آن را نیز به عهده داشته است که گزارش آن در ذیل آورده می شود.
گزارش پنل سوم از همایش آسیب شناسی مطالعات سیره در دوره معاصر
رئیس کمیسیون: حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمیدرضا مطهری
در این کمیسیون شش مقاله ارائه شد. مهم‌ترین ویژگی مقالات این کمیسیون ارتباط دقیق آن با عنوان همایش بود.
مقاله نخست را جناب آقای دکتر علیرضا واسعی، دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با عنوان «سیره پژوهی در دام ثبات گفتمانی؛ نگاه انتقادی به پیش فرضهای مذهبی» ارائه کردند: ایشان با اشاره به این که علوم انسانی به ویژه سیره پژوهی از طرف گروه های مختلف به ویژه پوزیتویست‌ها متهم به پیش‌داوری هستند به این نکته پرداختند که سیره پژوهی در دام معضل ثبات گفتمانی قرار گرفته و این ثبات گفتمانی در دو سطح قابل بحث است.
نخست مرحله ثبوت که ائمه (ع) را در همه دوران 250 ساله دارای یک گفتمان واحد دانسته و با یک گفتمان تحلیل می‌شوند چون هدف واحدی دارند.
دوم مرحله اثبات که گفتمان واحد را بر کنش ائمه (ع) حاکم می‌دانند و این بعد از قرن چهارم و پنجم و بعد از آن به وجود آمد که متتنی بر سه اصل انحراف کامل خلفا و امیران و عدم مشروعیت آنان، جدایی مستمر و پایدار توده جامعه از مسیر حق و درست و عدم همراهی ائمه (ع) با خلفا و حاکمان بوده و سیره را با پای بندی به این سه اصل، داوری کرده و در نتیجه دچار آسیب پیش‌داوری می‌شوند.
مقاله دوم را آقای دکتر نعمت الله صفری فروشانی، استاد جامعه المصطفی العالمیه(ص) با عنوان «پیامدهای تکیه بر معجزه نگاریها در مطالعات سیره اهل بیت (ع)» ارائه کردند: ایشان با اشاره به برخی آثار معجزه نگارانه در مطالعات سیره اهل بیت (ع) گفتند: اگر به این آثار تکیه کنیم چه پیامدهایی در جامعه امروزی ما خواهد داشت. وی با اشاره به این که در مقام بررسی سند این گزارش‌ها نیستیم. تکیه بر معجزه نگاریها در سیره نگاری را دارای پیامدهای علمی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دانستند و در ادامه بر پیامدهای اجتماعی تمرکز کردند و موارد ذیل را به عنوان پیامد اجتماعی تکیه بر معجزه نگاریها برشمردند:
1.رواج نقل معجزات جنبه الگویی ائمه (ع) از دست می‌رود؛
2.ایجاد شبهه عدم عقلانیت در ذهن جوانان؛
3.وهن ائمه و شیعه در ذهن مردم.
4.فرو کاهیدن ذائقه مردمی؛
5.عدم مطالعه خطباء؛
6.عدم جذابیت تاریخ و سیره واقعی از اهل بیت (ع) که به صورت علمی و مستند ارائه می‌شود؛
7.فرصت دادن به دشمن؛
8. ایجاد شبهات لاینحل؛
9. معرفی شیعه بستری برای خرافات؛
10.اندک شدن مطالعات روشمند در میان قشرهای مختلف؛
11. مطرح شدن شخصیت‌های مذهبی در حد اسطوره.
مقاله سوم را آقای دکتر چلونگر، استاد دانشگاه اصفهان با عنوان«نقد و بررسی مرز بین غلو و اعتدال نسبت به صفات ائمه (ع) در مطالعات معاصرین» ارائه کردند و به دو دیدگاه و قرائت درباره سیره پژوهی اشاره کردند:
قرائت نحست را آقای مدرسی دارند که نگاه غالیانه را مربوط به قرن نخست و عصر حضور نمی‌داند و آن را مولود دوره‌های بعد می‌داند.
دیدگاه دیگر را آقای محمد علی امیر معزی دارند که معتقدند دیدگاه غالیانه در عصر حضور در بیان اصحاب ائمه (ع) بوده و از قرن چهارم این اندیشه غالیانه مورد انکار قرار گرفته است و بازسازی اندیشه‌ای صورت گرفته است. ایشان در ادامه به نقد این دیدگاه پرداخته و با اشاره به مواردی آن را نپذیرفتند، از جمله آن که:
1.ائمه (ع) نسبت به غلو موضع انکاری داشتند و در مقابل آن ایستادند، البته از تقصیر هم نهی کردند
2.آقای امیر معزی با برداشت نادرست از برخی روایات برای اثبات مدعای خود استدلال کرده که این نیازمند تصحیح است.
مقاله چهارم را آقای دکتر دکتر محمد محمودپور، استادیار پژوهشکده علوم انسانی با عنوان «نسبت کلام و تاریخ در سیره پژوهی اهل بیت (ع)» ارائه کردند.
ایشان با اشاره به این که سیره یک دانش بین رشته‌ای است و در آن هم از کلام بهره می‌بریم هم از تاریخ بر ضرورت توجه به مبانی و روش‌های علم کلام و دانش تاریخ در سیره پژوهی تأکید کردند.
در ادامه مقاله حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمیدرضا مطهری، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با عنوان «تفاوت کلام و کلام نما در سیره نگاری» ارائه شد که در آن به این نکته تصریح شده که در سیره پژوهی باید بین کلام و گزاره‌های قطعی کلامی با گزاره‌های کلام نما تفاوت قائل شویم و اگر فرقی بین این دو نگذاریم سیره پژوهی ما دچار آسیب جدی خواهد شد.
آخرین مقاله را حجت الاسلام و المسلمین دکتر مصطفی صادقی، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با عنوان «تأثیر مشهورات بر تدوین تاریخ اهل‌بیت (ع)» ارائه کردند. ایشان با اشاره به این که گاهی اوقات حتی محققان هم علیرغم وجود روایات متقن به برخی مشهورات استناد می‌کنند و این مشهورات به تدریج جای خود را به روایات اصلی می‌دهند. آن را یکی از آسیب‌های جدی سیره پژوهی معاصر دانستنه اند.
گزارش پنل ششم(عصر)کنفرانس بین المللی آسیب شناسی مطالعات تاریخ اهل بیت(ع) در دوره معاصر
رئیس پنل: حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا هدایت پناه
اولین سخنران جنانب حجت الاسلام و المسلمین آقای حسین مرادی نسب عضو هیات علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بود که مقاله ایشان با عنوان «آسیب شناسی خانواده حدیثی در مطالعات تاریخ و سیره اهل بیت(ع) با تاکید بر مجموع روایات مطلاق امام حسن(ع)».
ایشان در ابتدا بیان داشتند که حدیث مطلاق با اینکه در منابع تاریخی و حتی حدیثی شیعه راه یافته، اما موضوعی است که مورد نقد و بررسی پژوهشگران معاصر قرار گرفته و بطلان آن به اثبات رسیده است. چنین تحریف بزرگ تاریخی در تاریخ امام حسن(ع) محصول یک مطلب اساسی است که عبارت است از اجمال و تفصیل در حدیث مطلاق است. ایشان با تقسیم بندیهای مختلف به گونه شناسی این اختلافات و دگرگونیهایی که در متن حدیث مطلاق اتفاق افتاده به اشاره توضیحاتی در باره هریک از آنها ارائه داده و بیان داشتند که موضوع اجمال در برخی روایات وتفصیل دادن همان روایت که به اضافه و کم شدن شاخ و برگ و زوایای آن انجامیده سبب دامن زدن به این موضوع شده و در تعداد همسران مطلقه و حوادث مربوط به آنها تحریفات فراوانی صورت گرفته است.
سخنران بعدی جناب حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا هدایت پناه دانشیار و هیات علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بود که مقاله ایشان با عنوان «تبیین تاریخ، فرصت یا آسیب در پژوهش تاریخ معصومان(ع)» بود.
وی ابتدا به معانی تبیین و تبیین علمی و تفاوت آن با توصیف و تفسیر پرداخت و در یک بیان از تعریف تبیین بیان داشتند که تبیین راهی است برای پرده گشایی از روابط میان پدیده های مورد مطالعه و پاسخ به چرایی یک پدیده». وی تفاوت تبیین با توصیف چنین بیان داشت که معرفت توصیفی معرفتی به چه و چیستی است ولی معرفت تبیینی معرفت به چرایی است. معرفت توصیفی دانستن است ولی معرفت حاصل از تبیین معرفت فهمیدن است. ایشان به انواع تبیین ها اشاره کردند و به دو بحث اصلی تبیین علمی و تبیین غیر علمی پرداختند. در تبیین تاریخی علمی انتقال از آگاهی نسبت به یک واقعیت به آگاهی نسبت به دلایل مربوط به آن واقعیت به دست می آید، اما این زمانی اتفاق می افتد که در یک فرایند علمی قرار گیرد تا بتوان گفت که این تبیین تاریخی علمی «فرصت» برای پژوهش تاریخ معصومان است، اما چنانچه غیر علمی باشد «آسیب» می تواند باشد.
سخنران محترم برای اینکه تفاوت تبیین تاریخی علمی و غیر علمی را به عنوان فرصت و آسیب پژوهش در تاریخ معصومان(ع) نشان دهد به چند موضوع تاریخی مربوط به سیره علوی و تاریخ امام حسن(ع) و امام حسین(ع) اشاره کردند.
سخنران سوم جناب دکتر مهدی مجتهدی عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد بودند که عنوان مقاله و سخنرانی ایشان «سیره علوی ، سنجه روایات سیره نبوی» بود.
ایشان با طرح این سوال که چگونه می توان به صحت وسقم روایات بخش سیره نبوی به درستی دست یافت بیان داشتند که چنانچه این اصل را بپذیریم که سیره علوی برگرفته و منطبق بر سیره نبوی بوده می توان با مهندسی معکوس به صحت و سقم روایات و حوادث عصر نبوی دست یافت. وی برای تبیین این مهندسی معکوس به دو حادثه مشابه هم که یکی در عصر رسالت و دیگری در عصر خلافت امیرالمومنین(ع) اتفاق افتاده پرداختند که این دو حادثه عبارت است منبع آب در بدر و صفین. ایشان با بیان این مطلب که در منابع کهن تاریخ و مغازی رسول خدا(ص) و در بیان حوادث جنگ بدر چنین آمده که پیامبر دستور پر کردن چاه های آب بدر را صادر کرد تا از این طریق ضربه سنگینی به کفار مکه وارد آورد این روایات را با توجه به منع آب در صفین که از سوی معاویه انجام گرفت و آنگاه سپاه امام علی(ع) توانست دشمن را از کنار فرات به عقب براند موردنقد قرار داد و نتیجه گرفت که با توجه به تاکید امیرالمومنین بر سیره و سنت نبوی با اینکه برخی به جهت تقاص با دشمن پیشنهاد دادند تا مانع دست یابی سپاه معاویه به آب شوند، آن را رد کرد و اجازه داد تا سپاهیان معاویه از آب استفاده کنند. بر اساس همین سیره وسنت نبوی بود که بستن آب از روی عثمان را برنتافت وضمن اعتراض به این کار غیر انسانی، تلاش نمودند تا به عثمان آب برساند. دکتر مجتهدی برای تکمیل این نظریه معکوس البته تاکید و اشاره داشتند که باید به آیات قرآن که مربوط به غزوه بدر نیز هست توجه جدی نمود.
سخنران چهارم سرکار خانم دکتر ز هرا روح اللهی امیری عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم با عنوان «آسیب شناسی مبانی و رویکردهای مطالعات تاریخی اهل بیت(ع) در دوره معاصر، مطالعه موردی : نفس المهموم» بود.
وی با اشاره به شخصیت علمی نویسنده یعنی مرحوم حاج شیخ عباس قمی و تالیفات او، به سیر نگارش این کتاب تا تالیف منتهی الآمال پرداختند و برخی از شروح و ترجمه های کتاب نفس المهموم را برشمردند. سپس سخنران محترم به منابع کتاب نفس المهموم و ارزش علمی آن پرداختند و با برشمردن هفت ملاک اصلی از ملاک های اعتبار علمی، به نقد کتاب نفس المهموم و روش نویسنده در این کتاب پرداختند. برخی از این ملاک ها عبارتند از: عدم مرعوب شدن به شخصیتها و نویسندگان برخی منابع تاریخی که اشاره شد نویسنده کتاب با توجه به تمجیدها وتو.صیفات زیادی که از برخی نویسندگان منابع خود ارائه داده گو این که مرعوب شخصیت آنان شده و از این جهت به روایات این منابع اعتماد یافته و کمتر به نقد روایات آنان پرداخته است؛ استفاده از منابع معتبر؛ دارا بودن اخبار و گزارشات به اسناد معتبر؛ نقد روایات تاریخی بر اساس روش تاریخی و نه روش کلامی؛ استفاده از علوم کمکی مانند فقه و جغرافیا برای صحت و سقم روایات تاریخ. وی در هر یک از ملاکها به نقد و بررسی دیدگاه ها و روش و مبانی صاحب کتاب نفس المهموم پرداختند.
پنجمین سخنران جناب آقای دکتر محمود سامانی مدرس دانشگاه و عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت بود.
عنوان مقاله ایشان «آسیب شناسی مطالعات معاصر در باره فدک(مطالعات موردی مجموعه مقالات فدک) بود. وی در ابتدا به اهمیت فدک و اینکه نماد امامت و رهبری در تاریخ تشیع بوده پرداختند و اینکه این مطلب که فدک در حالی که سهم ذو القربی بوده، اما 25 بار دست به دست شده آن را نشانه اهمیت این موضوع دانستند که هنوز پژوهش در ابعاد و زوایای آن جای کار بسیار دارد. بر این اساس مجموعه مقالاتی (16 مقاله) از سوی پژوهشکده حج و زیارت منتشر شد. وی ضمن اشاره به این که برخی از مقالات نسبتا خوب و علمی بوده ولی بیشتر آنها را ضعیف و غیر روشمند دانست و مواردی را به عنوان نقاط ضعف این مقالات اشاره کردند.
ششمین سخنران جناب آقای دکتر محمد حسین دانش کیا دانشیار گروه آموزشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی ، دانشگاه معارف اسلامی بود که مقاله خود را با عنوان «راه کارهای آسیب زدایی از محدویت دامنه مطالعات تاریخی پیرامون اهل بیت(ع) (رویکرد، زمان و مکان، موضوع، روش)» ارائه دادند. وی با اشاره به اینکه دوستداران اهل بیت(ع) همواره خواهان آگاهی از تاریخ و سبک زندگی معصومان(ع) بوده اند، اما همیشه با مشکل اساسی فقر اطلاعات و آگاهی روبرو بوده اند، به نوشته های فراوان اما تکراری اشاره کردند. سخنران با بیان این مقدمه، این سوال را مطرح کردند که چه راه برون رفتی از این محدویت دامنه مطالعات اهل بیت(ع) وجود دارد که می تواند ما را با زوایای کلان و نه جزئی تاریخ اهل بیت(ع) یاری برساند؟ برای پاسخ به این سوال مهم، ایشان به ابعاد گسترش دامنه مطالعات تاریخ اهل بیت(ع) پرداختند که مهم ترین آنها عبارتند از: گسترش رویکردها در دو محور فرهنگی و تمدنی و نیز عبرت انگیزی بر اساس قواعد و عناصری؛ وی بر اساس این عناصر به توسعه گسترش رویکردها در این دو حوزه مهم پرداختند
آخرین و هفتمین سخنران سرکار خانم دکتر راضیه تبریزی زاده پژوهشگر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بودند که مقاله خود را تحت عنوان «آسیب شناسی عدم توجه به اسلوب های بیانی ائمه در بیان احکام و نقش آن در اختلاف و تعارض روایات» ارائه دادند. وی با تاکید بر این که حدیث یکی از منابع مهم شیعه در استنباط احکام شرعی است، مطالعه این منبع مهم را که در مواردی با مشکلاتی مانند اختلاف و تعارض ظاهری روبرو است پراهمیت دانستند که چنانچه به مواردی که ارائه خواهد شد بی توجهی شود آسیب هایی را متوجه این حوزه از منبع استنباط خواهد کرد.
منبع:
پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
اخبار پژوهشکده تاریخ و سیره, همایش آسیب شناسی مطالعات سیره در دوره معاصر
|