معرفی کلان‌طرح‌های پژوهشکدۀ فلسفه و کلام اسلامی
الف) كلا ن طرح‌های گروه فلسفه:
1. كلان طرح «فلسفه زبان و علم اصول»
تعامل فكرى ميان سنتها و حوزههاى فكرى مختلف و سنجش و مقايسۀ آنها بسيار سودمند است، به‌ويژه از اين جهت كه مىتوان در فرايند تعامل و تضارب آرا به نتايج نوين در جهت شناخت ضعفها و توانايىهاى سنتهاى فكرى اصيل دست يافت. بىترديد علم اصول فقه از غنىترين ميراث‌هاي حوزههاى علميه شيعه است. بخش مهمى از اين علم مربوط به تهيه و تنظيم قواعد عام زبانى استنباط حكم شرعى از دليل لفظى است. اين بخش كه بسيار غنى و در عين حال ناشناخته است، تاكنون به‌شايستگي عرضه نشده است.
نكتۀ ديگر اينكه در سنت فلسفى مغرب‌زمين چندي است كه فيلسوفان در باب زبان و ربط و نسبت آن با واقعيت و ذهن تحقيقاتي كرده و به نتايجى نيز دست يافتهاند و اين دستاوردها امروزه مورد توجه عالمان رشتههاى علوم انسانى است. از‌اين‌رو سنجش و مقايسه اين دو حوزه مهمّ فكرى از منظر فلسفى مىتواند به تعامل اين دو حوزه و بهرهگيرى علم اصول از حوزههاى معرفتى ناظر به زبان منتهى شده و به بالندگى و توان‌مندسازى آن در جهت توليد علم و نظريهپردازى بينجامد. براى تحقق چنين هدفى، كلان‌طرح «فلسفة زبان و علم اصول» برنامه‌ریزی شده و به مرحلۀ اجرا در آمده است.
2. كلان‌طرح «رابطة نفس و بدن»
ماهيت نفس و شناخت آن به دليل نتايج مهمى كه بر آن بار مىشود همواره مورد توجه فيلسوفان بوده است، اما در سالهاى اخير ذهن [mind] و فرايندهاى ذهنى و ماهيت آن توجه بسياري از فيلسوفان مغرب‌زمين را به خود جلب كرده است تا آنجا كه قرن بيست‌ويكم را قرن فلسفۀ ذهن ناميدهاند و تلاش مىشود مسائل فلسفى مهم با توجه مجدد به مسئلۀ ذهن حل شود. بدين لحاظ كلان‌طرح «فلسفۀ نفس» در پژوهشکدۀ فلسفه و کلام اسلامی تهيه و تدارک شده است و از نیمۀ دهۀ هشتاد تاکنون این کلان‌طرح در دست اجرا می‌باشد و تاکنون بیش از 30 عنوان مجلد کتاب در این راستا به چاپ رسیده و نشست‌های علمی بسیاری نیز با موضوع رابطه نفس و بدن برگزار شده است.
گفتنی است در راستای اجرای این کلان‌طرح پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی تاکنون همایش بین‌المللی آموزه‌های دینی و مسئله نفس و بدن را در اسفندماه 1389 برگزار کرد که با استقبال فیلسوفان خارجی و متفکران داخلی مواجه شد و آثار علمی این همایش در هفت مجلد با عنوان کلی «نفس و بدن» منتشر شد؛ همچنین این پژوهشکده دومین همایش در راستای اجرای این کلان‌طرح را با عنوان «جاودانگی اسلام در اسلام و مسیحیت» را در اسفندماه 1399 به صورت مجازی و حضوری برگزار خواهد کرد که در این راستا نیز تاکنون هفت پیش‌نشست علمی برگزار شده و قرار است 24 عنوان کتاب نیز با عنوان کلی «جاودانگی» و «مطالعات نفس» تقدیم علاقه‌مندان گردد.
3. كلان طرح «توانايىهاى فلسفۀ اسلامى و ربط و نسبت آن با حيات سياسى ـ اجتماعى»:
اين طرح در پي تأكيد مقام معظم رهبرى در جمع بعضى از فرهيختگان مبنى بر تبيين و تعيين ربط و نسبت فلسفۀ اسلامى با حيات اجتماعى ـ سياسى، در پژوهشكده شكل گرفت و طرح تفصيلى آن تهيه و مراحل اجرايى آن مشخص گرديد. اين طرح بر آن است تا نشان دهد توانايىها و كاستىهاى فلسفۀ اسلامى به‌ويژه در ربط و نسبت آن با حيات بشرى چيست. براى رسيدن به اين مقصود در مرحلۀ نخست بايد ديد ماهيت و حقيقت فلسفۀ اسلامى چيست و از واژۀ «فلسفۀ اسلامى» چه چيزى اراده مىشود.
براى تحقق هدف مذكور و پيشبرد موضوع، كارهاى متعددى به شرح زير در نظر گرفته شده است:
- اجراى طرحهاى پژوهشى با موضوع «چيستى فلسفۀ اسلامى» و موضوعات مربوط به آن؛
- اجراى طرحهاى پژوهشى با موضوع «توانايىهاى فلسفۀ اسلامى و ربط و نسبت آن با حيات اجتماعى ـ سياسى»؛
در راستای اجرای این کلان‌طرح پژوهشکدۀ فلسفه و کلام اسلامی به مناسبت چهلمین روز درگذشت علامه مصباح یزدی یادبود اربعین درگذشت با عنوان: «آیت‌الله مصباح یزدی (رحمةالله علیه) و امتداد سیاسی- اجتماعی فلسفه اسلامی» را در تاریخ 20 بهمن‌ماه 1399 با حضور صاحب‌نظران فلسفه و کلام اسلامی برگزار کرد.
4. کلان‌طرح «در جستجوی عرفان اهل بیت (ع)»
با نظر به گسترش روزافزون عرفان‌های کاذب در دورۀ معاصر و رواج شبهه‌های گوناگون، ضرورت توجه بیشتر به سنت عرفان ناب شیعی و معرفی آن به نسل‌های جدید احساس می‌گردد، این کلان‌طرح با هدف معرفی عرفان اصیل اسلامی و آسیب‌شناسی عرفان‌های نوظهور در گروه فلسفه طراحی شده است.
در این کلان‌طرح نوپا در پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی تاکنون سه طرح پژوهشی به اجرا درآمده است که دو اثر با عنوان «تصویر امامان شیعه در متون زهد و تصوف نخستین» و «چیستی عرفان شیعی» در آستانۀ انتشار است و پروژۀ «تصویر دوازده‌امام و خلفا در آثار ابن عربی و شاگردانش» در دست اجراست.
ب) کلان‌طرح‌های گروه کلام
5. كلان طرح «کلام و مستشرقان»
علم کلام از با ارزش‌ترین دستاوردهای فرهنگ اسلامی است که به تبیین آموزه‌های اعتقادی دین و دفاع از آنها در برابر شبهات می‌پردازد. امروزه با پیدا شدن چالش‌های اعتقادی نو، پرداختن به آنها بدون توجه به پیشینه کلامی‌ای که از متکلمان امامیه برجای مانده است کامیاب نخواهد بود. از طرف دیگر، امروزه بسیاری از طرح‌های شناخت کلام امامیه در جهان معاصر که به‌ویژه از سوی مستشرقان مدیریت و یا پی گرفته می‌شود، اینگونه القا کرده اند که کلام امامیه بی‌ریشه و متاثر از دیگر گرایش‌های اسلامی و یا غیر اسلامی است. کلان‌پروژه کلام و مستشرقان بیش از همه درصدد است با واکاوی تبار تاریخی اندیشه‌های اعتقادی امامیه بر پایه منابع دست‌اول رویکردی که عمدتاً از سوی مستشرقان در تبارشناسی اندیشه امامیه دنبال می‌شود را مورد توجه قرار دهد و ضمن استفاده از دستاوردهای مطالعات این دست پژوهش‌ها مشکلات و شبهات این نمونه مطالعات و تحقیقات را پاسخگو باشد. این هدف اما از چند ناحیه می‌تواند محقق شود. نخست از ناحیه شخصیت‌هایی که تاریخ کلام امامیه را رقم زده‌اند، دوم میراثی که در طول تاریخ فکر و کلام امامیه به یادگار باقی مانده است و سوم موضوعات و مباحثی که متکلمان امامیه در طول تاریخ بدان پرداخته‌اند.
6.كلان طرح «نقد الحاد مدرن و علم‌بنیاد»
رابطۀ ميان علم و دين همواره از اساسىترين دغدغههاى فيلسوفان و متكلمان در طول تاریخ بوده است. امروزه نيز بحث در اين باره از مهمترين مباحث در حوزه الهیات به شمار مىآيد. مباحث مطرح در اين قلمرو هم به لحاظ نظرى بسيار مهماند و هم به لحاظ عملى تأثير بسزایى در جامعه دينى دارند. نگرش‌های الحادی دنیای معاصر که بر مبنای علوم جدید پا گرفته از یک سو، و ناکارآمدی متألهان کهن در برابر شبهات و سوالات مطرح شده از سوی دانشمندان علوم از سوی دیگر، باعث شده است که مبانی دین به مخاطره افتد. گزارش‌های قابل اعتنایی از سراسر جهان وجود دارد که نشان می‌دهد که قشر تحصیل‌کرده در رشته‌های مختلف پزشکی، فیزیک، شیمی و بیوشیمی، ژنتیک، زیست‌شناسی، اخترشناسی و ... قائل به دین و توحید نیستند و یا در آن به صورت جدی تردید دارند و آن را منافی با پیشرفت‌های علمی برمی‌شمرند.
با توجه به این مخاطرات، قطب بنیادهای نظری با همکاری پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی کلان‌طرح «نقد الحاد مدرن و علم بنیاد» را در دستور کار خود قرار داده است که تاکنون هفت نشست علمی و کارگاه پژوهشی برگزار شده و یک اثر نیز ترجمه شده است که در آستانه انتشار قرار دارد.
ج) کلان‌طرح‌های گروه فلسفه اخلاق
7. كلان طرح «نظريه هاى اخلاقى» (اخلاق هنجارى):
اخلاق هنجارى (normative ethics) يكى از دو شاخه عمدۀ فلسفۀ اخلاق است كه در پى شناخت مصادیق مفاهیم اخلاقى است. نظريههاى مختلفى در اين زمينه ارائه شده است كه برخي از مهمترين آنها كه اين كلان طرح به آنها مي‌پردازد عبارت‌اند از: وظيفه گرایی (deontologism)؛ غايتگرایی (teleologism)؛ اخلاق ناظر به فضيلت (virtue ethics) و اخلاق ناظر به حق (right ethics).
در این کلان‌طرح دیدگاه‌های مهم و تأثیر‌گذار غربی که امروزه در نظریه‌های مهم اخلاق وظیفه، اخلاق نتیجه و اخلاق فضیلت نمود یافته است، بررسی و نقد می‌شود تا بتوانیم ضمن آشنایی با سیر و روند تاریخی این نظریه‌ها و لوازم و آثار آنها، متون و منابع اسلامی و تراث گران‌قدر فیلسوفان اسلامی را بازخوانی کرده، صورت‌بندی کنیم و نظام جدیدی از آنها ارائه دهیم.
این کلان‌طرح در گستره و مراحل ذیل به اجرا در خواهد آمد:
1. نقد و بررسی نظریه اخلاقی فیلسوفان غربی در قالب سه نظریه مهم فضیلت‌گرایی، وظیفه گرایی و پیامد گرایی. البته باید توجه داشت که روایت‌های مختلفی از هر یک از این نظریه‌ها وجود دارد؛
2. نقد و بررسی نظریه اخلاقی فیلسوفان اسلامی؛
3. نقد و بررسی نظریه‌های اخلاقی ادیان زنده جهان به‌ویژه اسلام، مسیحیت، یهودیت، بودا و هندوئیسم. 4. ارائه نظریه اخلاقی اسلام با عنایت خاص به قرآن کریم و سنت معصومین (علیهم السلام).
5. در صورت لزوم برخی از آثار مهم فیلسوفان غربی و اسلامی به فارسی برگردانده می‌شود؛
6. در اجرای پروژه برگزاری نشست‌های علمی و گفت و گو با صاحب نظران و متخصصان دارای اهمیت است.