عنوان کتاب: ارزشیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
نویسنده: امیرمحمد حاجی‌یوسفی
رتبه علمی: دانشیار
ایمیل: amyousefi@yahoo.com
1. موضوع اثر و اهمیت آن:
ارزشیابی سیاست عمومی در جمهوری اسلامی ایران از وضعیت بسامانی برخوردار نیست. هرچند نهادهای مختلف مانند سازمان بازرسی کل کشور، مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، و دیوان محاسبات کشور به ارزشیابی سیاست عمومی در بخش‌های مختلف شامل سیاست‌های اجتماعی، اقتصادی، آموزشی، سلامت و غیره می‌پردازند اما این ارزشیابی ایراداتی اساسی چون ضعف دانش فنی ارزشیابی، هم‌پوشانی و آشفتگی ارزشیابی به سبب تعدد نهادهای درگیر ارزشیابی، تلقی سیاسی و شائبه سیاسی‌بودن ارزشیابی و موانع فرهنگی ـ سیاسی ارزشیابی به سبب هنجارهای حاکم بر دیوان‌سالاری کشور، دارد
2. برجستگی¬های اثر نسبت به آثار مشابه:
به نظر می‌رسد در ادبیات علمی و دانشگاهی که به سیاست خارجی ایران و به‌صورت خاص جمهوری اسلامی ایران پرداخته‌اند جای پژوهش‌های ارزشیابانه خالی است . به عبارت دیگر، ارزشیابی سیاست خارجی ج. ا. ایران مورد بی‌مهری آکادمیک واقع شده است. هرچند در چهل سال گذشته ارزشیابی سیاست خارجی ج. ا. ایران توسط افراد متخصص و غیرمتخصص انجام شده اما تلاشی جدی توسط دانشگاهیان و محافل آکادمیک برای تئوریزه‌کردن آن صورت نگرفته است.
3. روش تحقیق و شیوه ارائه مطالب:
یک چارچوب مفهومی ـ تحلیلی برای ارزشیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ارائه نمود. اولا این که ما سیاست خارجی را در هر سه عرصه آن یعنی استراتژی، تصمیم‌گیری و اقدام در نظر می‌گیریم. لذا در این کتاب به دنبال ارزشیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در هر سه معنا یعنی سیاست خارجی به‌مثابه یک استراتژی و برنامه (فصل دوم)، سیاست خارجی به معنای فرایند سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری (فصل سوم) و سیاست خارجی به معنای رفتار و اقدام عینی و عملی (فصول چهارم الی ششم) هستیم.
4. نتیجه اثر:
اگر سیاست خارجی را یک استراتژی در نظر بگیریم که به دنبال محقق ساختن اهدافی است باید بتوان آن اهداف را تشخیص داده و ارزشیابی کرد. بر این اساس همواره سؤال کلیدی این است: اهداف قصد شده از برنامه کدام است؟ برای نمونه در ارزشیابی یک برنامه درسی باید بتوانیم ارزشیابی کنیم آیا هدف آن برنامه مثلاً دستیابی به فهم عمیق و معتبر اتفاق افتاده است یا خیر و این که چگونه فهم عمیق و معتبر را اندازه‌گیری کنیم؟ ارزشیابی باید بتواند به ما بگوید آیا چیزی در بیرون اتفاق افتاده است یا خیر و تا چه اندازه. برای نمونه اگر کسب منافع ملی را به‌عنوان هدف بسیار کلی سیاست خارجی در نظر بگیریم آیا در یک اقدام سیاست خارجی محقق شده یا خیر و تا چه اندازه. از آنجا که بعضاً تشخیص آن اهداف و همچنین ارزشیابی این که یک هدف محقق شده است یا خیر امری بسیار پیچیده است، ارزشیابی سیاست خارجی با موانع زیادی روبه‌روست و ممکن است به ورطه غیرعلمی کشیده شود. برای نمونه ارزشیابی این که هدف حیاتی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کدام است یا این که آیا یک اقدام در سیاست خارجی مثلاً به عزت جمهوری اسلامی ایران انجامیده یا خیر کاری بس پیچیده و دشوار است.
5. مباحث اصلی اثر:
تلاش کردیم به یک چارچوب تحلیلی دست پیدا کنیم تا از این طریق ارزشیابی سیاست خارجی را از حالت صرفاً احساسی خارج ساخته و تا حدی با تعیین برخی معیارها علمی‌تر نماییم هرچند این نیز می‌تواند مورد نقد علمی واقع شود. نویسندگان فصول مختلف این کتاب تلاش کرده اند منطبق بر موضوعی که مورد مطالعه قرار می دهند از روح کلی این چارچوب تحلیلی استفاده نمایند هر چند مدعی نیستیم که در همه فصول این امر امکان پذیر بوده یا محقق شده است.
.