محمدتقی سبحانی بیان کرد؛
انقلاب اسلامی در بستر تفکر کلامی شیعه
یکی از مهم ترین و شاخص ترین تئوری هایی که در انقلاب اسلامی و رهبری نظام مطرح می شود، و بعد به عنوان اساس قانون اساسی و ساختار قدرت در ایران شکل می گیرد، ولایت فقیه است.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد تقی سبحانی عضو هیات علمی علمی پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی طی مقاله ای در ماهنامه آموزشی اطلاع رسانی به تبیین انقلاب اسلامی در بستر تفکر کلامی شیعه پرداخت.مشروح این مقاله به شرح ذیل است:
سنت کلامی . فقهی مهم ترین عامل انقلاب
برخلاف تلقی ای که سابقه خیلی طولانی ندارد (شاید یک یا دو دهه) و بر این باور است که ریشه و بستر فکری و معنوی انقلاب اسلامی، در فلسفه اسلامی یا حکمت متعالیه بوده است و کسانی از این دیدگاه دفاع می کنند و میگویند نظریات و سوگیری چارچوب انقلاب اسلامی باید در حوزه عرفان جستجو شود، بنده به کلی با این نظریه مخالفم و معتقدم این تحلیل، یک تحلیل متأخر است و هیچ نشانی در مسیر تحولات انقلابی اسلامی ندارد و ریشه های انقلاب اسلامی را چنانکه هم از پدیده و پدیدارهای انقلاب اسلامی می شود دنبال کرد و هم از نگاه ناظران بیرونی و کنش گران درونی، باید در سنت های اصلی تر و پایه ای در اندیشه اسلامی و شیعی دنبال کنیم . پدیده های اجتماعی، مقولات بسیطی نیستند که بتوان با یک عامل آنها را تحلیل کرد، حتما عوامل زیاد و مختلفی درگیر هست. در کنار عوامل فکری و فرهنگی، عواملی اقتصادی، اجتماعی، روانشناختی و... موثر است. سیاست های داخلی و خارجی کاملا می تواند حرکت های یک نهضت مردمی را به جهتی ببرد و تقویت یا تضعیف کند و بنده منکر نیستم. اعتقاد بنده این است سنت کلامی، فقهی شیعه با تجربه دو قرن تحول و تکاملی که پیدا کرد در آستانه انقلاب اسلامی به تبیین ها و تحلیل های تازه ای رسید؛ یعنی مهم ترین عامل فکری، فرهنگی انقلاب اسلامی که از آن به عنوان بستر تفکر کلام امامیه و شیعه یاد می کنم. این بستر است که انقلاب اسلامی ایران و تحولات بعدی در درون و بیرون ایران را رقم زده است. طبعا در اینجا منظور از کلام، مجموعه پارادایمی است که در اندیشه اسلامی شیعی معاصر منظور می شود.
شاخص های تعیین کننده رویکرد اصلی انقلاب:
١. شاخص خاستگاه
اولین ویژگی و شاخص، خاستگاه های یک حرکت اجتماعی است. اینکه این حرکت اجتماعی از کجا آغاز می شود؟ نقطه های جغرافیایی و مکانی خودش را کجا قرار می دهد؟ عقبه تاریخی خودش را در کجا جستجو می کند؟ خودش را امتداد کدام هویت میداند؟ یعنی انقلاب اسلامی با مبدأیت خرداد ۹۲، در عقبه تاریخی خودش چه چیزی را می دید و خودش را با کدام هویت متصل می کرد؟
نوارها، اعلامیه ، سخنرانیها، شعارهای امام و رهبران دیگری که در ردیف بعد قرار دارند، وجود دارد. حتی این انقلاب، با جریان نواندیشی معاصر هیچ نسبتی در هیچ نقطه ای برقرار نمی کند.
۲، شاخص نماد
دومین شاخص و ویژگی، به لحاظ نمادهاست. نمادهای یک حرکت اجتماعی کاملا نشان میدهد که به دنبال چه چیزی است. در انقلاب اسلامی، حجاب یک نماد شد. هر کسی می خواست در صف این انقلاب قرار گیرد، حتی شخصی که اعتقاد به حجاب نداشت، با چادر می آمد. در مکان هایی که این انقلاب از آنجا شروع می شد و یا آنجا اجتماع صورت می گرفت، نماد بسیار مهم بود. مسجد پایگاه نهضت بود و همه در مساجد جمع می شدند و به یک نقطه مرکزی می رفتند. نماد روحانیت و لباس روحانیت، نماد رهبری این حرکت بود. خود لباس یکی از نشانه ها بود. از عکس هایی که خبرنگاران خارجی از جریان انقلاب می گرفتند و معمولا برای ارسال پیام انقلاب با نگاه هنری همراه بود، تمرکز بر نمادها بسیار گویاست.
۳، شاخص شعار
سومین شاخص و ویژگی، حوزه شعارهاست. در این زمینه چند کار پژوهشی انجام شده است. شاید با همین زاویه ، یک محقق جامعه شناس میدانی و پژوهشگر اجتماعی، بهتر بتواند به ما بگوید که مجموعه شعارها در انقلاب اسلامی از آغاز تا پایان از چه کلیدواژه هایی برخوردار است و چه گفتمانی را القاء می کند. تقریبا میتوان گفت هیچ شعار انقلاب اسلامی نیست الا اینکه در آن، یک مضمون صریح و روشن اسلامی و ایدئولوژیک شیعی وجود دارد. حتی در آنجا که شعار استقلال و آزادی داده می شود، به دنبال آن حکومت اسلامی است. ادبیات انقلاب اسلامی، استقلال، آزادی، حکومت اسلامی بود. شعارهای الله اکبر به
عنوان مهم ترین شعار انقلاب اسلامی، به این معنا که هرجا قرار است چیزی تأیید شود، طاغوت شکسته شود، موجی بیافریند و...آن شعار برجسته و طنین افکن الله اکبر وجود دارد و با شعار لااله الا الله، یا مجموعه فرازهایی که در تعقیبات نماز می خوانیم: انجز وعده و نصر عبده، که تم اصلی شعار انقلاب اسلامی ایران است.
4. شاخص ادبیات علمی
چهارمین شاخص و ویژگی، ادبیات علمی و تئوری است که انقلاب اسلامی آن را به دنبال خود می کشاند و در خودش تعریف می کند. به لحاظ تفکر کلامی، نگره اش به جهان و انسان ، تحقیق می خواهد. ما یک انسان مدرن داریم، یک انسان نواندیش و روشنفکر داریم، یک انسان شناسی فلسفی و عرفانی داریم، و یک انسان شناسی که از متن هویت شیعی ما برخاسته است. نگره بازیگران اصلی صحنه انقلاب اسلامی قابل تفسیر است. البته میتوان از شعارها و سخنرانیها، آن را استخراج کرد. اما اگر کسی بخواهد این کار را انجام دهد، می تواند همه این مستندات و مولفه ها را جمع کند. در اینجا ما معتقدیم که کاملا روشن است اندیشه انقلاب اسلامی یک اندیشه بنیادین شیعی متصل به کلام و فقه است. در اینجا بنده وقتی می گویم کلام و فقه، هم نگاه دانشی دارم و هم نگاه فرهنگی، که البته بیشتر نگاه فرهنگی دارم. یعنی بنیاد نظری که در متن اعتقاد عمومی جامعه شیعه وجود دارد و با آن زندگی می کند.
5. شاخص شخصیت و رهبران نهضت
پنجمین شاخص و ویژگی، شخصیت و رهبران یک نهضت است. کنش گران اصلی یک نهضت اجتماعی به ما نشان می دهند که بر چه بنیادی این حرکت را ایجاد می کنند. پس مشخص است که شخصیت های اصلی با چه چهره ای می آیند و ادبیات آنها چیست.
6. شاخص آرمان های الهام بخش
ششمین شاخص و ویژگی، آرمان های الهام بخش است. از شاخص هایی که می تواند یک حرکت اجتماعی را تجزیه و تحلیل کند و مشخص کند این حرکت اجتماعی متعلق به کدام تبار است و از کدام قبیله بر می خیزد.
در همه این موارد، تحقیقات نشان می دهد متن و بطن انقلاب اسلامی مبتنی بر اندیشه سنتی و فکر کلامی فقهی شیعه است و می توان آن را نشان داد.
پی نوشت:
عضو هیات علمی پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
منبع:
ماهنامه آموزشی اطلاع رسانی شماره ۱۱۷/ خرداد و تیر ا ۱۴۰
اخبار پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن, دکتر محمد تقی سبحانی
|