پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی
تفسیر کلامی - عرفانی آیۀ نور
مؤلف در کتاب تفسیر کلامی - عرفانی آیه نور ابتدا به بررسی عناصر درون متنی و زبانی آیۀ نور از لحاظ لغوی، نحوی و بلاغی پرداخته، آن گاه با بررسی رویکردهای تشبیهی، سلفی، طبیعت گرا و تنزیهی و نقد آنها، طی تحلیل ژرف فقه اللغوی سرانجام به تبیینی هستی شناختی از نور الهی دست یافته است. در قسمت بعد به تفسیر تمثیل نور پرداخته و در مرحلۀ نخست تفسیر ظاهری و آن گاه تفسیر باطنی تمثیل را مطرح کرده است.
تفسیر کلامی - عرفانی آیۀ نور،مهدی علیزاده؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1384، 272 صفحه.
آیه نور، سی و پنجمین آیه در بیست و چهارمین سورۀ قرآن است که به همین سبب سورۀ نور نام گرفته است. این آیه، زبان بسیار پیچیده ای دارد. بی شک رمزگشایی از نمادهای تمثیل نور - همچون چراغ و چراغدان و آبگینه و زیتون - از بارزترین مصادیق « تدبّر قرآنی » و از بایسته های معرفتی « وحی باوری » است که قرآن خود، اهالی اقالیم ایمان را بدان فراخوانده است.
هم از این روست که حکما و متفکرانی چون « ملاصدرا » و « مطهری » این آیه را بسیار قابل تأمل یافته و صرف همۀ عمر را برای درک اسرار آن شایسته دیده اند و عرفایی چون « سید حیدر آملی » آن را اهمّ آیات توحیدی قرآن برشمرده اند.
روردگار حکیم در آیۀ مبارکۀ نور که مشتمل بر یازده جملۀ کوتاه است، در نهایت ایجاز و اعجاز - که از مختصات معجزۀ خالدۀ دین خاتم است - چشم اندازی بدیع از تمامت نظام هستی ترسیم نموده است و با بیانی در اوج دقّت و اتقان، مختصّات نقطۀ آغاز و انجام چرخۀ وجود را - که همان مشیت مطلقه یا حضرت انسان کامل است - به دست داده و درهم تنیدگی و تناظر نظام عالم و حیات آدم را باز گفته است و درحقیقت مفاد آیۀ نور، تبیین سرّ واگذاری امانت الهیّه به انسان و ترسیم جایگاه مقام خلافت مطلقۀ انسان از خدای سبحان و چگونگی اِعمال ولایت بر عالم و نحوۀ انتشای طبقات عالم امکان از رهگذر وجود این نقطۀ عطف هستی است.
از دیگر سو تتمّۀ تمثیل در صدر آیۀ 36 خاستگاه رشد و عروج انسان به مقام « قاب قوسین أو أدنی » و نحوۀ دستیابی وی به شایستگی لازم برای مقام خلافةاللّهی را از رهگذر ذکر مدام خدای سبحان و به فراموشی سپردن خود و فنای از افعال و صفات و ذات خویش باز می نماید.
مؤلف در کتاب تفسیر کلامی - عرفانی آیه نور ابتدا به بررسی عناصر درون متنی و زبانی آیۀ نور از لحاظ لغوی، نحوی و بلاغی پرداخته، آن گاه با بررسی رویکردهای تشبیهی، سلفی، طبیعت گرا و تنزیهی و نقد آنها، طی تحلیل ژرف فقه اللغوی سرانجام به تبیینی هستی شناختی از نور الهی دست یافته است. در قسمت بعد به تفسیر تمثیل نور پرداخته و در مرحلۀ نخست تفسیر ظاهری و آن گاه تفسیر باطنی تمثیل را مطرح کرده است.
در این اثر مجموعاً چهار قول عمده در تفسیر ظاهری تمثیل آیۀ شریفه ذکر و نقد شده است و در مقام تفسیر باطنی ابتدا رهیافت های آفاقی با تقریرهای متعدد آن، سپس رهیافت های انفسی با تقریرهای متنوعش نقل و نقد شده است
پروردگار حکیم در آیۀ مبارکۀ نور که مشتمل بر یازده جملۀ کوتاه است، در نهایت ایجاز و اعجاز - که از مختصات معجزۀ خالدۀ دین خاتم است - چشم اندازی بدیع از تمامت نظام هستی ترسیم نموده است و با بیانی در اوج دقّت و اتقان، مختصّات نقطۀ آغاز و انجام چرخۀ وجود را - که همان مشیت مطلقه یا حضرت انسان کامل است - به دست داده و درهم تنیدگی و تناظر نظام عالم و حیات آدم را باز گفته است و درحقیقت مفاد آیۀ نور، تبیین سرّ واگذاری امانت الهیّه به انسان و ترسیم جایگاه مقام خلافت مطلقۀ انسان از خدای سبحان و چگونگی اِعمال ولایت بر عالم و نحوۀ انتشای طبقات عالم امکان از رهگذر وجود این نقطۀ عطف هستی است.
از دیگر سو تتمّۀ تمثیل در صدر آیۀ 36 خاستگاه رشد و عروج انسان به مقام « قاب قوسین أو أدنی » و نحوۀ دستیابی وی به شایستگی لازم برای مقام خلافةاللّهی را از رهگذر ذکر مدام خدای سبحان و به فراموشی سپردن خود و فنای از افعال و صفات و ذات خویش باز می نماید.
مولف در کتاب تفسیر کلامی - عرفانی آیه نور ابتدا به بررسی عناصر درون متنی و زبانی آیۀ نور از لحاظ لغوی، نحوی و بلاغی پرداخته، آن گاه با بررسی رویکردهای تشبیهی، سلفی، طبیعت گرا و تنزیهی و نقد آنها، طی تحلیل ژرف فقه اللغوی سرانجام به تبیینی هستی شناختی از نور الهی دست یافته است. در قسمت بعد به تفسیر تمثیل نور پرداخته و در مرحلۀ نخست تفسیر ظاهری و آن گاه تفسیر باطنی تمثیل را مطرح کرده است.
در این اثر مجموعاً چهار قول عمده در تفسیر ظاهری تمثیل آیۀ شریفه ذکر و نقد شده است و در مقام تفسیر باطنی ابتدا رهیافت های آفاقی با تقریرهای متعدد آن، سپس رهیافت های انفسی با تقریرهای متنوعش نقل و نقد شده است.
و در پايان، تفسير برگزيده اين پژوهش با رويكرد جامع آفاقی انفسی پس از تمهيد مقدمات فنی آن ارائه شده است
اکنون به اختصار بخشهاي کتاب را مرور مي کنيم. .
پژوهش حاضر ابعاد زيبايىشناختى، كلامى و بهويژه عرفانى اين آيه را در دو بخش به تفصيل بررسيده است كه عناوين آنها عبارتاند از:
بخش اول: جستارهايی در ابعاد زبانشناختی و زيبايیشناختی آيه؛ اين بخش مشتمل بر دو فصل است:
بررسی وجوه واژهشناختی و نحوی آيۀ شريفۀ نور، بررسی وجوه زيبايی شناختی آيۀ شريفۀ نور.
اما بخش دوم کتاب به تفاسير ظاهری و باطنی آيه اختصاص يافته است. ابتدا در تفسير ظاهري به چهار قول پرداخته شده است:
قول نخست: مقصود، وصف نور معرفت و ایمان است.
قول دوم: مقصود، وصف نور مؤمن است.
قول سوم: مقصود، وصف نور قرآن است.
قول چهارم: مقصود، وصف نور رسول اکرم (ص) است.
آن گاه در باب تفسير باطني آيه اين اقوال ذکر شده است:
الف) آیۀ نور، نماد مراتب عالم وجود.
ب) آیۀ نور، نماد تنزّلات الهی در عوالم امکانی.
تعیّن اوّل، نور آسمانها و زمین،
حقیقت انسان کامل، حقیقت تجلّی اعظم ساری و وجود مطلقِ سعی.
سرانجام مؤلف در تبيين نظريه برگزيده در تفسير صدر آيۀ نور به يک رهيافت جامع آفاقي و انفسي دست يافته است:
در مرحلۀ اول تبیین آفاقی ناظر به قوس نزول؛
و در مرحلۀ دوم تبیین أنفسی ناظر به قوس صعود را مطرح ساخته است.
سرانجام نويسنده در مقام نتيجهگيري خاتم انبیا و اوصیای محمدیّین (ع) اجمعين را به عنوان مصادیق تمثیل آیۀ نور معرفي کرده است.
تاریخ بروزرسانی 28 فروردین ماه 1399
منبع:
اداره نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
معرفی آثار, دکتر مهدی علیزاده, آثار علمی پژوهشکده فلسفه و کلام
|