دکتر اسلامی عنوان کرد؛
شاخصههای اندیشه شهید مطهری
زمان‌شناسی هم از ویژگیهای بارز ایشان بود. مرحوم شهید مطهری در بدو پیروزی انقلاب بحث روحانیت انقلاب اسلامی، روحانیت جمهوری اسلامی در آنجا مطالبی را بیان کردند و در یادداشت‌های خود هم همین‌طور و برای روزگاری که نظام مقدس انقلاب اسلامی تثبیت میشود.
پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی: دوازدهم اردیبهشت سالروز شهادت استاد مرتضی مطهری، فرصت خوبی است برای اهل علم و فکر تا به ابعاد و ویژگیهای شخصیت آن استاد شهید بپردازند. به همین منظور و برای واشکافی شخصیت فکری و اجتماعی ایشان، «فکرت، رسانه اندیشه و آگاهی» با حجت‌‌الاسلام دکتر محمدتقی اسلامی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه اخلاق پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفتگو نشستیم. آنچه در ادامه می‌آید، مشروح این گفتگوست:
* شهید مرتضی مطهری یکی از برجسته‌‌ترین شخصیت‌های حوزوی می‌‌باشد که سالروز شهادت ایشان به عنوان روز معلم در جمهوری اسلامی نامگذاری شده است. به نظر جنابعالی ایشان دارای چه شاخصههای شخصیتی بودند؟
بسم‌‌الله‌‌الرحمن‌‌الرحیم؛ عرض سلام و احترام خدمت خوانندگان محترم رسانه فکرت؛ شهید مطهری دارای شاخصههای متعددی بودند که در این گفتگو به چند مورد از آنها اشاره خواهم داشت:
حضور در عرصه اجتماع
یکی از شاخصههای مهم شهید مطهری حضور در عرصه اجتماع بود، برای مثال در زمانی که مجله «زن روز» منتشر می‌‌شد بسیاری از علما به واسطه تصاویر نادرست و ناشایستی که در آن مجله بود و همچنین تبلیغاتی که علیه حجاب اسلامی منتشر می‌‌شد اساساً نگاه کردن به آن مجله را خلاف می‌‌دیدند ولی مرحوم شهید مطهری بنابر ضرورتی که لازم بود از وضعیت آن روزگار اطلاع داشته باشد، مجله زن روز را مطالعه می‌‌کردند و براساس مطالعه مجله زن روز، در مقابل، مقاله‌ای که علیه حجاب اسلامی انتشار یافته بود به نوشتن کتاب حجاب در اسلام همت گماشتند. همچنین کتاب حقوق زن در اسلام را به خوبی تقریر کردند و دو اثر ماندگار و متناسب به نیاز‌‌های روز را تقدیم جامعه کردند که خود این یک نمونه بارز از حضور شهید مطهری در عرصه جامعه است.
مبارزه با تحریف‌ها
از شاخصههای ویژه و برجسته شهید مطهری مبارزه با تحریف‌ها بود. ایشان در این قسمت برجستگی‌هایی نسبت به سایر علما داشتند. با مراجعه به آیات قرآن و فهم درست روایات، در قرآن‌شناسی مطالبی را در مورد فهم صحیح قرآن بیان نمودند و اینکه ما بعضی از آیات متشابهات را مبنا و ملاک فهم قرآن قرار ندهیم که دچار تحریفات نشویم. موضعگیریهای مفصل‌تری شهید مطهری دارند در مورد تحریفاتی که در فهم آیات قرآن اتفاق می‌افتند. آن بحث تحریف قضیه عاشورا در مجلدات کتاب حماسه حسینی که در مورد تحریفات واقعه عاشوراست، همه اطلاع دارند اما موضعگیریهای تحریفاتی که احیاناً در فهم آیات قرآن اتفاق می‌افتند، معمولاً کمتر اطلاع دارند که شهید مطهری در این زمینه ید طولانی داشتند. برای نمونه قرآن در آیه ۵۱ سوره قلم کریم میفرمایند:«و اِنّ یَکَادُ الّذَینَ کَفَرُوا لَیُزَلقُونَک بِابصَارِهِم لمّا سَمِعُوا الذکّر وَیَقُولونَ انَّهُ لَمَجنونَّ و ما هو ذکر لِلعالمین»؛ و آنان که کافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزی نمانده بود که تو را چشم بزنند، و می‌گفتند: «او واقعاً دیوانه‌ای است.» و درحالی‌که [قرآن] جز تذکاری برای جهانیان نیست. شهید مطهری در جامعه ایران تنها فردی بودند که در مقابل استفاده گسترده و نه چندان درست از این آیه ایستادند. چون اساساً این آیه چشم زخم نیست و شهید مطهری توضیح می‌دهند که منظور نگاه‌های تند کافران به پیامبر بوده و منظور آیه این است که چنان به تو بد نگاه میکنند که با نگاه بد می‌‌خواهند به شما آسیب برسانند، نه بحث چشم زخم و خرافاتی که واقعیت ندارد و منشأ برداشت‌های نادرست میشود و میفرمایند که معنای آیه به معنای چشم زخم نیست و آیات فراوانی هستند که ما را دعوت به برادری و مساوات میکند و دعوت به صداقت میکند و یا آیاتی که دعوت میکند به پرهیز از بداخلاقی‌ها، و به صراحت در روزگار خودشان این را بیان کردند و یک نمونه آشکار بارز در مبارزه با تحریف‌ها و فهم قرآن است.
زمان شناسی
زمان‌شناسی هم از ویژگیهای بارز ایشان بود. مرحوم شهید مطهری در بدو پیروزی انقلاب بحث روحانیت انقلاب اسلامی، روحانیت جمهوری اسلامی در آنجا مطالبی را بیان کردند و در یادداشت‌های خود هم همین‌طور و برای روزگاری که نظام مقدس انقلاب اسلامی تثبیت میشود؛ ما دوران را به دو قسمت مساوی می‌کنیم یکی روزگار گذار همان دوران انقلاب و مبارزه با رژیم سابق بود که گذشت و بعد به روزگار تثبیت می‌رسیم که برای روزگار تثبیت چه برنامه‌ای داریم و شهید مطهری به‌طور مفصل راهکار و برنامه ارائه کرده است و این نشان‌دهندۀ پویایی فکر استاد شهید مطهری بود و در آن دو اثر پیرامون انقلاب اسلامی و پیرامون جمهوری اسلامی چه آینده‌نگری‌هایی و ژرف‌نگری‌هایی نسبت به آینده طولانی مدت جمهوری اسلامی آنجا مرقوم فرمودند و بسیار برای روزگار ما قابل استفاده است.
* اگر امروزه شهید مطهری زنده بود، با توجه به منش و شخصیت ایشان، به نظر شما با چه پدیده و عنصری به مبارزه می‌‌پرداخت؟
پدیده‌های قابل مبارزه در روزگار ما کم نیست؛ لکن به تناسب سِلک روحانیت و همچنین هر کسی که کار فرهنگی انجام میدهد، دو مشکل عمده در این زمینه وجود دارد که شهید مطهری به مبارزه با آنها پرداخت. آن دو مشکل عبارتند از:
تضعیف جبهه خودی
در مسیر مبارزه احیاناً برنامه‌ها و روش‌های مختلفی برای مبارزه با دشمن داریم، گاهی دیده میشود که گاهی دوستان مخلص در خط نظام محدوده مبارزین را آن‌قدر تنگ گرفتند که فقط شامل افراد خودشان میشود یعنی تنها یک روش مبارزه را دنبال میکنند و یک سلیقه را دنبال میکنند و اگر سلیقه مقابل این‌ها قرار گرفت و به نظر آنها زاویه داشت ولی می‌‌توانست مبارزه تلقی شود و این برداشت و شناخت را ندارند. پس جبهه خودی باید متنوع باشد و ممکن است یک عده مبارزه اقتصادی با دشمن را جبهه بگیرند و یک عده با روش‌های فرهنگی، معنوی بخواهند جبهه خودی را تقویت کنند ما همین که کسی حرف ما را نزد یا یک حرفی را متفاوت با حرف ما زد بدون تحمل او را طرد کنیم در واقع به خودمان صدمه زدیم. برای مثال مرحوم استاد با برخی از علما و بزرگان حوزه علمیه قم در زمان خودشان مشکلات سیاسی داشتند یعنی در راه مبارزه سیاسی برخی از بزرگان و نحوه مبارزه ایشان و دوستانشان را نمی‌‌پذیرفتند حتی منجر به طرد ایشان از حوزه علمیه و راه ندادن ایشان شده بود که با وساطت بعضی علمای دیگر این مشکل حل شد اما شهید مطهری از بزرگان به دل نگرفته بود بلکه در مقالات و آثارشان در مورد فضیلت‌های این بزرگان قلم زدند. در سخنرانی‌هایشان به مردم سفارش کردند که این الگوها را در زندگی خود بپذیرند. به نظرم اگر شهید مطهری امروز بودند بی‌تحملی و عدم سعه صدر بعضی از ما را می‌دید مبارزه می‌کرد.
بیعدالتی در مبارزه
ما باید با آنچه واقعیت دارد ولی آن را درست نمی‌‌دانیم و ادله قانع‌کننده‌ای هم بر مخالفت خودمان داریم، مبارزه کنیم. نه آنچه که خودمان درست می‌کنیم و فرض کنید یک شبهه‌ای را تضعیف می‌کنیم و به آن جواب دهیم که این غلط است و یا یک کاری که دشمن نکرده است و ما می‌گوییم انجام داده است و به آن حمله می‌کنیم که شهید مطهری با این هم مبارزه می‌کرد. برای مثال در دوران مبارزه با رژیم شاهنشاهی در قم، شهرداری قم تصمیم گرفته بود که خیابانی با نام چهارمردان که پُر از مساجد و تکایا و احداث بود را بکشد. کشیدن این خیابان مستلزم خراب کردن این مساجد بود. در روزگار شهید مطهری بسیاری از علما بیانیه دادند که این چه کاری است و نباید مساجد را خراب کنند؛ شهید مطهری به میدان آمدند و مبارزه عادلانه را یاد دادند و متذکر شدند که اگر دشمن بخواهد کار خوبی هم انجام دهد نباید مقابل آن کار خوب مبارزه کنیم. شهید مطهری فرمودند اگر حکومت شاه نبود و حکومت اسلامی بود ما آن را تأیید می‌‌کردیم و ادامه دادند که ما به اندازه کافی مساجد و… داریم ولی خیابان نداریم و این شهر، محل رفت‌وآمد می‌خواهد و آسایش مردم با این آمدوشدها تأمین میشود. حالا که حکومت اسلامی نیست و حکومتی هست که ما با آن در حال مبارزه هستیم ولی دارد یک کار خوب انجام میدهد و ما نباید با کار خوب او مبارزه کنیم و باید صادقانه مبارزه کنیم. به تعبیر قرآن کریم: «وَ الّذی جَاءَ بِالصِدقِ وَ صَدّق بِه»؛ هم اهل صدق و راستی باشیم و هم تصدیق کنیم. آیاتی از قرآن داریم که ما را در مبارزه با دشمن از بیعدالتی نهی میکند. در آیه شریفه میفرمایند: «وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ»؛ از حد تجاوز نکنید که خدا متجاوزان را دوست ندارد. این مشی شهید مطهری بود که از قرآن گرفته بود. یا مثلا آنجا که قرآن می فرماید: «و لایجرمنّکُم شنئان قُومَ عَلی انَّ لاتَعدلوا، اعَدلوا هُوَ اقرَبُ لِلتَقوی»؛ اینکه با یک قوم مبارزه می‌‌کنید و به درستی از آن هم بدتان می‌آید این باعث نشود که نسبت با آن قوم، ظالمانه و با بیعدالتی مبارزه کنید، ظلم حتی به دشمن در اسلام روا نیست آنچه واقعیت دارد و درست نیست و دشمن مرتکب شده باید با آن مبارزه کنیم و از هیچ دروغ و فریب‌کاری استفاده نکنیم شهید مطهری اگر می‌‌بودند به این نکته هم حساسیت داشتند.
منبع:
رسانه اندیشه و آگاهی فکرت
اخبار پژوهشکده اخلاق و معنویت, شهید مطهری, دکتر محمد تقی اسلامی
|