ساشا دینا، عبدالعزیز؛ روششناسی مطالعات اسلامی در غرب: گفتارهایی از عبدالعزیز ساشا دینا؛ یاسر عسگری و رسول نوروزی فیروز؛ تهیه کننده: گروه مطالعات تمدنی؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، زمستان 1393، 432 ص رقعی.
* **
آشنایی با اسلامشناسی و فرایند شکلگیری آن در تاریخ دانشگاههای غربی، هم برای دانشوران غربی و هم برای محققان و روشنفکران مسلمان دارای اهمیت است؛ زیرا از یک سو، کاستیهای معرفتی و علمی غربیان را در نگاه به اسلام و مسلمان آنان را آشکار میسازد و راه تفاهم معرفتی و دینی و تمدنی میان دنیای اسلام و غرب را میگشاید و از سوی دیگر، مسلمانان را با تلقی غربیان از اسلام و مسلمان و نیز با ریشه های بدفهمی و سوءظن آنان درباره مسلمانان آشنا میسازد و احیاناً راه برونرفت از این سوء تفاهم غربیان را نشان میدهد، اما سخن گفتن از روند تاریخی شکلگیری اسلامشناسی در عرصههای آکادمیک غربی کار دشواری است که به تجربه حضور در دانشگاههای غربی و ارتباط مستمر با دانشوران و متفکران غربی نیاز دارد.
چنین ویژگیهایی را در دانشوران مسلمانی میتوان سراغ گرفت که از سر صدق و ایمان به تدریس اسلامشناسی در محافل علمی غرب پرداختهاند که از آن جمله میتوان از عبدالعزیز ساشا دینا نام برد که سی سال در آمریکا حضور داشته و در رشته مطالعات اسلامی در غرب تمرکز داشته و به نکات دقیقی از نظام معرفتی غرب درباره اسلام دست یافته است؛ از این رو ایشان در سال 1389 ش به دعوت گروه مطالعات تمدنی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حضور یافت و به ایراد سخنرانیهایی در میان جمعی از محققان پرداخت.
اثر پیش رو درس گفتارهایی از وی در باب مطالعات آکادمیک در غرب است. در انتهای هر جلسه، پرسشها و دیدگاههای حاضران مطرح میشد و عبدالعزیز ساشا دینا نیز توضیحاتی میداد.
حاصل این سخنرانیها و گفتگوها تدوین و در کتاب حاضر تقدیم شد.
نکته مهم در این سخنان آن است که مشارکت فعال محققان و دانشآموختگان در جلسان این سخنرانیها و مباحثهها این امکان را فراهم ساخت که استاد ساشا دینا با جزئیات بیشتری به موضوعات متنوع در حوزههای آموزشی و متدلوژی که برای فهم آکادمیک اسلامی در غرب لازم است، بپردازد.
استاد ساشا دینا معتقد است که واقعه مهم پیروزی انقلاب اسلامی ایران که در اواخر دههٔ 1970 م رخ داد، محققان غربی را شگفتزده کرد؛ چرا که آنان به وضوح شاهد بازگشت دین با امتیازان پیشامدرنش بودند، آن هم در دورهای که خدا و تقدس اهمیت چندانی نداشت. در باور وی، چرخش پارادایمی که رهبری سیاسی امام خمینی پدید آورد، تحلیلهای سیاسی و اجتماعی غرب را دچار چالشهای معرفت شناختی کرد.
کتاب با مقدمه استاد عبدالعزیز ساشادینا آغاز میشود و درس گفتارهای وی در پنج فصل تدوین یافته است که بدین قرار است:
فصل اول: دوره اول: دینپژوهشی در غرب؛ فصل دوم: دوره دوم: اسلامیشناسی در غرب؛ فصل سوم: دوره سوم: مطالعه اسلام، پدیدهای سیاسی در غرب؛ فصل چهارم: اسلامشناسی سیاسی؛ فصل پنجم: دورههای پنجم، ششم و هفتم: اسلامشناسی مسلمانان. پایان بخش کتاب، «تکمله» است که به روششناسی ساشادینا در اسلامشناسی پرداخته است.
وی تاریخ شکلبندی مطالعات اسلامی و روشهای شناخت اسلام در دانشگاههای غربی را در هفت مرحله تاریخی با ذکر جزئیات و شواهد فراوان بیان کرده و به تحلیل آن پرداخته است.
وی بر آن است که مرحله نخست دینشناسی در حوزههای علمیه مسیحی و مرحله دوم آن در دانشگاه شکل گرفت. وی در فصل دوم از دیدگاههای کنت ول اسمیت، میشل فوکو، ماکس وبر، دریدا، هانری کربن و مارشال هاجسن سخن گفته است. در دوره سوم روند مطالعات اسلامی، زمینههای تفسیری اسلام سیاسی مورد توجه قرار گرفت و اسلامی سیاسی جانشین بنیادگرایی و اسلام مدرن شد. در دوره چهارم مسلمانان وارد آکادمیهای غربی شدند و آنان آثار انتقادی در باب اسلام نگاشتند و نگاه منفی به اسلام شکل گرفت. از نظریه حکومت اسلامی انتقاد شد، اما در باور ساشادینا، انقلاب اسلامی ایران تضاد میان سنت و تجدد را مردود شمرد.
پس از انقلاب ما توانستیم خود را شناسایی و به دیگران معرفی کنیم.
امام خمینی بحث معنویت سیاسی را که همان اخلاق سیاسی است، مطرح ساخت. دوره پنجم دوره اسلامشناسان مسلمان سنتگرا و نسل جدید اسلامشناسان مسلمان غیرسکولار است. همچنین دوره هفتم، اثبات کارآمدی اسلام و نفی نیاز به مدرنیته غربی است. از ویژگیهای این دوره آن است که دولت برای دین بهوجود میآید، نه برعکس. این درحالی است که در دوره ششم، متفکران این دوره سکولارهای مسلمان هستند که قائلاند دین و دولت ارتباطی با هم ندارند.
تاریخ بروز رسانی شنبه شانزدهم فروردین ماه 1399