|
|
گزارشی از ششمین پیش نشست همایش علم اسلامی ؛
علم باید هویت دینی داشته باشد/ علم دینی؛ در کشاکش قرائت‌ها
علیرضا شجاعی زند گفت: پروژه دینی سازی علم یک مبادرت منفعلانه است. ظاهر فعال گرایانه ای دارد ولی به شدت دستخوش انفعال است. این انفعال ناشی از بزرگ پنداشتن زیاد علم است.
نشست علم دینی در کشاکش قرائت ها در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در تاریخ 27 فروردین 98 با ارائه بحث توسط آقایان حجت الاسلام و المسلمین دکتر پارسانیا و دکتر شجاعی زند برگزار شد.
در ابتدای جلسه، محمد علی مبینی دبیر علمی نشست با بیان اینکه این نشست در راستای همایش نظریه علم اسلامی و کاربست آن در نظام آموزش و پرورش به عنوان ششمین پیش نشست این همایش تدارک دیده شده است، گفت همایش مذکور در تاریخ پنجم اردیبهشت ماه در قم با همکاری پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و وزارت آموزش و پرورش برگزار می گردد.
مبینی درباره مباحث مطرح درباره علم دینی گفت یکی از دلایل اهمیت این بحث ارتباط آن با مساله تمدن سازی اسلامی است که طرفدارن علم دینی معتقدند که ایجاد تمدن اسلامی بدون دینی سازی و اسلامی سازی علوم انسانی ممکن نیست. دلیل دیگر بر اهمیت این مساله مربوط به ترویج تفکرات الحادی در فضاهای علمی است و طرفداران علم دینی معتقدند که با دینی سازی علوم می توان از رواج الحاد در قلمروهای علمی جلوگیری کرد. مبینی همچنین با اشاره به دیدگاههای مختلف درباره علم دینی به سه دسته از دیدگاهها اشاره کرد و گفت دسته اول کسانی هستند که اساسا علم دینی را ممکن نمی دانند. دسته دوم ضمن پذیرش امکان علم دینی، برای آن فایده ای فایل نیستند و بلکه آن را مضر می دانند. دسته سوم هم قایل به امکان علم دینی و هم فایده مندی و ضرورت آن می باشند. ایشان با بیان اینکه آقای دکتر شجاعی زند جزء دسته دوم هستند، از ایشان خواست نظر خود را در این زمینه شرح دهند.
آقاي دكتر عليرضا شجاعي زند در نشست علم ديني در كشاكش قرائت ها ابتدا از توافق هاي خود با طرفداران علم ديني سخن گفت و اعلام داشت ايشان مواضع بسيار هم سو با طرفداران علم ديني دارد و اهداف آن ها در طرح مسئلۀ علم ديني را ارج مي نهد.
از جمله مواردي كه دكتر شجاعي زند به آن ها اشاره كرد عبارت اند از: طرفداري از اسلامي شدن دانشگاه ، طرفداري از تحول در علوم انساني و بومي سازي علم، اعتقاد به عقل گرايي و عقل پذيري اسلام، هماهنگي اسلام با واقع گرايي، و نيازمندي به دين در عين دفاع از عقل.
دكتر شجاعي زند در ادامه گفت همۀ اين ها منوط به علم ناب است نه علم ديني و ديني بودن علم موجب آسيب رساندن به موارد مذكور است. وي با اشاره به اين كه علم ديني نه تنها ممكن است بلكه تحقق دارد، گفت عملاً مشاهده مي كنيم كه در بسياري از فضاها علم، فرهنگ، سياست، توسعه و تكنولوژي ايدئولوژيك هستند و دين به نحوي در آن ها نقش دارد.
با اين حال، لازم است در مورد علم به سوي غير ايدئولوژيك و غير ديني ساختن آن حركت كنيم، چرا كه مداخله دين در علم آثار سوء فراواني دارد. ايشان مراد خود را از ديني بودن علم به اين صورت بيان كرد كه دين را به عنوان منبع مستقل در علم بپذيريم و از برخي از گزاره-هاي مطرح در علم، صرفاً به جهت آن كه دين بيان كرده است دفاع كنيم و تحقيق عقلي يا علمي مستقلي در مورد آن ها انجام ندهيم.
ايشان تأثيرگذاري دين در علم را مورد قبول و برخي از قلمروهاي اين تأثيرگذاري را در موضوع¬يابي، مسئله¬شناسي، انگيزه بخشي، طرح مفاهيم و نظريات، جهت¬داري و تعيين محل مصرف علم دانست. با اين حال، اعلام كرد كه نبايد تعبير «علم ديني» را در مورد آن به كار برد، زيرا اين تعبير اشعار به آن دارد كه دين را به عنوان منبع مستقل در علم بپذيريم و حال آن كه در علم همواره بايد بر اساس روش هاي عقلي و علمي پذيرفته¬شده عمل كرد و هرگز نمي توان گزاره اي را صرفاً به جهت آن كه از منابع ديني بيان شده، بدون تحقيق و اعمال روش هاي عقلي بشري، پذيرفت.
حجت الاسلام و المسلمين دكتر حميد پارسانيا در نشست علم ديني در كشاكش قرائت ها با اشاره به اين كه بسياري از مواضع آقاي دكتر شجاعي زند مورد قبول ايشان است، اعلام كرد كه در اسلام بر اهميت علم و علم اندوزي حتي از كفار تأكيد مي شود و اعمال روش هاي عقلي براي رسيدن به شناخت كاملاً مورد قبول دين اسلام است. ايشان با پذيرش لزوم عدم دخالت ايدئولوژي در علم به معنايي كه گفته شد، از نگاه واقع-گرايانه و غير سوبژكتيو به علم دفاع كرد و با اين حال، تأكيد كرد كه علم تنها به معناي science نيست بلكه دايرۀ علم و شناخت بسيار وسيع تر از علم تجربي است و شامل شناخت هاي عقلي و استدلالي غير تجربي هم مي شود.
وي گفت با چنين نگاه واقع گرايانه و توسعه¬يافته به علم مي توان حتي در مورد ايدئولوژي ها و ارزش ها داوري كرد و از اين رو، قبل از اين كه سخن از علم ديني به ميان آيد، مي توان از دين علمي سخن گفت. دين علمي به معناي ديني است كه محتواي آن مورد پذيرش عقل انساني است و ناهماهنگ با يافته-هاي علمي و معرفتي بشر نيست. ايشان با تأكيد بر جايگاه برجسته عقل در دين اسلام، گفت قبل از هر چيز انسان بايد دين علمي را از دين غير علمي تشخيص دهد و ديني را بپذيرد كه منطبق بر موازين عقلي باشد.
سپس مي توان با پذيرش اين دين عقل پذير، از ديني شدن علم سخن گفت. ايشان ديني بودن علم را به لحاظ هاي مختلف دانست و از جمله علم ديني را به معناي علمي دانست كه دين به آن رضايت دارد. در اين نگاه علم نافع علم ديني محسوب مي شود و برخي از علوم از اين منظر واجب كفايي و حتي واجب عيني هستند. ايشان همچنين معاني ديگري براي علم ديني برشمرد و از جمله علم ديني را علمي دانست كه بر مبناي متافيزيك الهي و ديني استوار است.
محمد علي مبيني در جمع بندي ديدگاه هاي مطرح شده گفت به نظر مي رسد هر دو استاد به لحاظ محتوا توافق دارند و تنها اختلافشان بر سر نامگذاري و جعل اصطلاح «علم ديني» است. هر دو استاد قبول دارند كه در علم نمي توان به صورت تعبدي گزاره اي از دين را قبول كرد و لازم است هر گزاره اي كه در علم مطرح مي شود، مورد بررسي عقلي و علمي قرار گيرد و عقل (به معناي عامش) از آن پشتيباني كند. همچنين قبول دارند كه دين مي تواند به انحاء مختلف بر علم بگذارد. اختلاف بر سر اين است كه دكتر پارسانيا كاربرد علم ديني را براي علمي كه از دين تأثير پذيرفته جايز و معقول مي داند ولي آقاي دكتر شجاعي زند معتقد است كه از آن جا كه اين اصطلاح، تعبدي كردن دين را به ذهن متبادر مي كند لذا محل سوء استفاده قرار مي گيرد و نبايد آن را به كار برد.
حجت الاسلام حمیدپارسانیا, همایش علم اسلامی, پیش نشست همایش علم اسلامی
|
|