علی اکبری معلم؛
معنویت و انقلاب اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره)
معنویت از نظر حضرت امام آنقدر دارای اهمیت است که آن را پایه و اساس امور دیگر معرفی می کند؛ چرا که معنویت، مقصد همه انبیا بوده و میزان در انسانیت شمرده می¬شود. به اعتقاد ایشان معنویات بر مادیات تقدم دارد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی جناب آقای دکتر علی اکبری معلم عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم ووفرهنگ اسلامی طی یادداشتی به مناسبت سالگرد رحلت امام خمینی(ره)، رهبر کبیر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ، معنویت و انقلاب اسلامی در اندیشه امام خمینی را مورد واکاوی قرار داد.
معنویت و انقلاب اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره)
امام خمینی(ره) اساس را معنویت می دانند و همه رفتار و اعمال انسان را در تحقق آن می بینند؛ ایشان با این باور کانونی، انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران را با محوریت معنویت، رهبری کردند و همه رفتار خود را در راستای رسیدن به سعادت و رو به سوی خدا پیدا کردن جامعه انجام می داد. برای فهم بیشتر و ترویج اندیشه حضرت امام پیرامون معنویت و تاثیر آن در انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی، دیدگاه ایشان را درباره معنویت در سه قسم مفهوم معنویت، اهمیت معنویت و آثار معنویت به صورت مختصر مرور می کنیم.
مفهوم معنویت
معنویت در لغت به معنای حقیقی، اصلی، باطنی و روحانی است؛ امام راحل، معنویت را در مقابل مادیت به کار می برند و بر اساس نگاه منظومه ای خود معتقدند، اسلام به هر دو بُعد معنوی و مادی انسان توجه دارد؛ البته با تقدم معنویت بر مادیت.
امام در این باره می فرماید: ... مادیتِ تنها سعادت ملت نیست. اینها در پناه معنویات سعادتند...(صحیفه امام، ج ۷، ص۵۳۴) ... آدم همه چیز است: معنویت دارد، مادیت دارد، ظاهر دارد، باطن دارد، ... (همان، ج ۴، ص۴۴۸) ... اسلام همانطوری که به معنویات نظر دارد ... به مادیات نظر دارد ... (همان، ج ۶، ص۴۶۷ و ۴۶۸)
ایشان هم چنین معنویت را مترادف با مفاهیم و عباراتی از قبیل دین خدا، وحی، ماوراء طبیعت، روح، اسلام، ایمان، ولایت، توحید، معاد، اخلاص و تهذیب نفس می دانند. (همان، ج ۷، ص۱۰۷ و ۴۶۳؛ ج ۱۷، ص۳۷۷؛ ج ۸، ص۴۶۲؛ ج ۳، ص۳۲۲؛ ج ۱۶، ص۱۹۸؛ ج 20، ص232؛ ج ۲۱، ص۳۵۸)
امام در این زمینه می فرماید: ... توجه همه به معنویت بودن، توجه همه به خدا و دین خدا بودن ... (همان، ج ۷، ص۱۰۷) ... باید این معنویت ... [ و] توجه به خدا محفوظ بماند ... (همان، ج۱۷، ص۳۷۷) ... انسان با روح، انسان است؛ ... میزان در انسانیت، معنویت انسان است ... معنویت در خودتان ایجاد کنید ... روحتان را تقویت کنید ... (همان، ج۸، ص۴۶۲) ... جوانان ما بدانند تا معنویت و عقیده به توحید و معاد در کسی نباشد، محال است از خود بگذرد و در فکر امت باشد. (همان، ج۳، ص۳۲۲) ... آنهایی که ... به ماورای طبیعت اعتقاد نداشتند، به معنویات عقیده نداشتند ... (همان، ج۷، ص۴۶۳) [مملکت را به تباهی کشاندند] ... آن اخلاص و ایمان شماست که شما را پیروز می کند ... آن روحانیت و معنویت اوست ... (همان، ج۱۶، ص۱۹۸) [که ما می‌توانیم در مقابل همه بایستیم] ... امامت و بعثت دو امر هستند که اینها به ظهور آن معنویت بزرگ عام است و آن ولایت است ... (همان، ج۲۰، ص۲۳۲) ... معنویت و ایمان چقدر در پیروزی ها ... موثر است. (همان، ج۲۱، ص۳۵۸)
ملاحظه می شود که معنویت در نظر امام خمینی(ره) به معنای حقیقت، اصل، باطن و روح است که همان اعتقاد به خدا، اسلام و ایمان به ارزش‌های اسلامی و عمل به آن در زندگی فردی و اجتماعی است؛ که نتیجه عمل به آنها موجب سعادت دنیا و آخرت انسان و جامعه می شود و همین باور، مبنای حرکت وی در نهضت اسلامی و جمهوری اسلامی ایران بوده است.
اهمیت معنویت
معنویت از نظر حضرت امام آنقدر دارای اهمیت است که آن را پایه و اساس امور دیگر معرفی می¬کند؛ چرا که معنویت، مقصد همه انبیا بوده و میزان در انسانیت شمرده می شود. به اعتقاد ایشان معنویات بر مادیات تقدم دارد. (صحیفه امام، ج۷، ص۵۳۳ و ۵۳۱؛ و ج8، ص۴۶۲)
امام در این خصوص می فرماید: ... همه چیز در اسلام است ... اسلام برای تأمین معنویات آمده است ... اسلام مادیات را به تَبَع معنویات قبول دارد. مادیات را مستقلاً قبول ندارد. اساس معنویات است ... (صحیفه امام، ج۷، ص۵۳۳) ... میزان در انسانیت، معنویت انسان است ... (همان، ج۸، ص۴۶۲) ... مقصد اسلام و مقصد همه انبیا این است که آدم ها را تربیت کنند؛ صورت های آدمی را آدم معنوی و واقعی کنند. (همان، ج۷، ص۵۳۱)
مقام معظم رهبری نیز در بیانیه گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران بویژه جوانان، آنان را به معنویت و اخلاق توصیه کردند. به نظر وی، معنویت به معنی برجسته کردن ارزش های معنوی ازقبیل: اخلاص، ایثار، توکل و ایمان در خود و جامعه است. ایشان معنویت و اخلاق را جهت دهنده همه حرکت ها و فعالیت-های فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه می‌داند و معتقد است که بودن آنها، محیط زندگی را حتی با کمبودهای مادی، بهشت می¬سازد و نبودن آن حتی با برخورداری مادی، جهنم می آفریند. (سایت مقام معظم رهبری، http://www.khamenei.ir/ بیانیه گام دوم انقلاب، صفحه ۱۰)
آثار معنویت
معنویت به دلیل اهمیتش در زندگی فردی و اجتماعی انسان، آثار قابل توجهی دارد. در اینجا برخی از آثار مهم معنویت را در موفقیت و سعادت انسان و جامعه مطابق اندیشه حضرت امام خمینی(ره) به اختصار بیان می داریم.
1. رسیدن به مراتب کمال: به نظر امام، انسان و جامعه با معنویت می تواند به مراتب کمال برسد. (صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۷۸)
2. رسیدن به مقام شهادت: از دیدگاه امام راحل، با اوج بندگی و سیر و سلوک در عالم معنویت می توان به مقام شهادت رسید. (همان، ج۲۱، ص۸۸)
3. سعادت و جاودانگی: از نظر امام، آنچه موجب سعادت و جاودانگی ما می شود، صفای معنویت و ثمرات خلوص بندگی است. (همان، ج۲۱، ص۵۱؛ و ج17، ص۴۲۷)
4. عامل پیروزی: به اعتقاد امام، معنویت و توجه به خدا و دین خدا، رمز پیروزی است (همان، ج۷، ص۱۰۷) و ما را قادر می‌سازد تا در مقابل همه دشمنان بایستیم. (همان، ج۱۶، ص۱۹۸)
5. عامل حفظ استقلال و آزادی: حضرت امام به مسئولان تاکید دارد که معنویت را در بین ملت تقویت کنند؛ چرا که با معنویت است که می توان استقلال و آزادی خودمان را حفظ کنیم. (همان، ج۱۷، ص۳۷۸)
6. رمز بقای جمهوری اسلامی: امام معتقد است، مادامی که ملت به معنویات توجه دارند، جمهوری اسلامی محفوظ می ماند. (همان، ج۱۷، ص۳۷۷) به دلیل آنکه اساس انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی بر معنویات است.
7. ناجی ملت و مملکت: به عقیده امام، مردم می توانند کشورشان را حفظ کنند و مملکت و ملت خودشان را نجات دهند که از معنویت برخوردار باشد والا مملکت را به تباهی می‌کشاند. (همان، ج۷، ص۴۶۳)
8. اسباب پیشرفت: به نظر امام راحل، معنویت اسباب پیشرفت است. (همان، ج۶، ص۱۷۸)
9. افزایش توان و استقامت: امام به نیروهای مسلح نسبت به بازسازی معنوی و اعتقادی توجه می-دهند؛ چرا معنویت را موجب بالا بردن توان و استقامت نیروهای مسلح می دانند. (صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۵۸)
10. کلید دردها و حلّال مشکلات: امام معتقد است، از نظر اسلام حل مشکلات جامعه تنها با تنظیم روابط اقتصادی حل نمی شود بلکه مشکلات را باید در کل یک نظام اسلامی حل کرد، و از معنویت نباید غافل شد که کلید دردها و حلال مشکلات است. (صحیفه امام، ج۵، ص۴۳۷؛ و ج۱۷، ص۳۷۳)
همان گونه که ملاحظه شد، معنویت در اندیشه حضرت امام(ره) اساس تمام امور تلقی شده است و به همین دلیل، هدف گذاری، برنامه ریزی و تلاش برای تحقق آنها در انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران، با محوریت معنویت بوده است. به عبارت دیگر، تمام امور در جامعه رنگ خدایی داشته و در حرکت به سوی او تعریف شده است و بی توجهی به معنویت در هر بُعدی از امور جامعه، انحراف از مسیر تعریف شده امام راحل محسوب می شود.
با آرزوی موفقیت بیش از پیش نظام در تحقق اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی و برنامه¬های نظام جمهوری اسلامی ایران.
منبع:
روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
اخبار پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی, دکتر علی اکبری معلم, سالگرد ارتحال امام خمینی
|