بهره‌گیری از عقل و خرد یکی از مشخصه های انسان‌های الهی و متعالی است. با عنایت به اینکه حضرت زینب(س) تربیت یافته مکتب نبوی(ص) و علوی(ع) است، همه ظرفیت انسانی ایشان در این زمینه به منصه ظهور رسیده است. مامقانی در تنقیح‌المقال در این زمینه می‌نویسد: «زینب دارای صفات بر جسته‌ای است‌که پس از مادرش هیچ کسی به آن مرتبه نرسیده است تا جایی که می توان به آن حضرت صدیقه صغری اطلاق کرد» (مامقانی، ج3، 75).

یکی از ویژگی‌های بارز شخصیتی حضرت زینب(س) عقلانیت وی بوده است. همین امر موجب شده تا ایشان به عقیله بنی هاشم یا عقیلة الوحی یا عقیلة النساء یا سیدةالعقائل یا عقیله قریش یا عقیلة النبوة (آقابزرگ تهرانی، ج7، 153). متصف شود.

واژه «عقیله» گرچه در لغت به معنی زن کریم و زنی که مهتر و مورد تکریم قوم خودش باشد آمده است.(ابن منظور،ج11،463). اما می‌توان لازمه چنین معنایی را عقلانیت و خردمندی دانست. چون حضرت زینب(س) از تدبیر و خردمندی بالایی برخوردار بوده و این ویژگی یکی از امتیازات اساسی آن‌حضرت به‌حساب می‌آید، لذا به ایشان لقب «عقیله» داده شده است. ابن عباس با اینکه خود از بزرگان شاگردان امام علی(ع) و از مفسرین قرآن به‌شمار می‌رود از حضرت زینب با این لقب یاد می‌کند، او می‌گوید: «حدثتنا عقیلتنا زینب بنت علی» (ابوالفرج اصفهانی، 95). «دختر علی(ع) زینب عقیله و خردمند ما، برای ما حدیث نقل کرده است» جلال الدین سیوطی(نقدی، 35). نیز در رساله «الزینبیة» خود و دیگران(الحسون، 380). یادآور شده‌اند: «زینب(س) در نیروی عقل و قوت قلب بی‌نظیر بوده است».

غیر از اقرار و اعتراف علما و دانشمندان اسلامی بر این مطلب، سیره و شخصیت آن حضرت نیز گویای خردورزی و عقلانیت ایشان است، یکی از مظاهر تدبیر و عقلانیت وی را می‌توان در مدیریت کارآمدش از کاروان اسراء بیان نمود، واقعا اگر تدبیر و خرد آن بزرگوار نبود چه بر سر فرزندان اسیر امام حسین(ع) می‌آمد؟ به جرأت می‌توان گفت حسن مدیریت و تدبیر وی که از سطح بالای خردورزی ایشان حکایت دارد موجب شد تا پیام شهدای کربلا به جهانیان برسد و خون به ناحق ریخته شده امام حسین(ع) و شهدای کربلا به ثمر بنشیند و برای همیشه در تاریخ جاوید و ماندگار شود. اگر زینب(س) از چنین عقلانیتی بر خوردار نبود در مقابل آن مصیبت بزرگ که تاریخ به خود ندیده چگونه باید تحمل می کرد؟ و با چه قدرتی هیجانات و احساسات درونی خود را کنترل می‌کرد؟ قطعا فعلیت عقل و خرد در وجودشان موجب گردید تا با این همه سختی‌ها و مشکلات به خوبی کنار آید.

بنابراین عقلانیت و خرد ورزی یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها و ویژگی‌های شخصیت انسانی حضرت زینب(س) می‌باشد. ضروری و لازم است پیروان و دوست‌داران ایشان، خردورزی را نصب‌العین خود قرار داده و  در زندگی فردی و خانوادگی و  اجتماعی، آن را چراغ راه خویش قرار دهند. زیرا تقویت عقلانیت و حرکت مسیر زندگی با چراغ عقل، موجب می‌گردد تا فرد واجد همه صفات نیک گردد صفاتی چون: علم و دانایی و ادب و بصیرت و ایمان و عبودیت و آرامش و حسن خلق و عمل صالح و حلم و صبر و... همه این صفات را در شخصیت حضرت زینب(س) می توان سراغ گرفت و به وضوح آنها را مشاهده نمود. بنابراین با تبیین شاخصه عقل در وجود آن حضرت بی‌نیاز از تبیین عناصر دیگر شخصیتی ایشان خواهیم بود.