مرکز احیای آثار اسلامی
در مسیر احیای آثار حکیم ابونصر فارابی
فارابی از بزرگ‌ترین شخصیت های علمی، مذهبی و سیاسی جهان اسلام است که توانست فلسفه اسلامی و فلسفه سیاسی را تأسیس کند. هرچند کندی نخستین فیلسوف اسلامی است که راه را برای دیگران پس از خود گشود، نتوانست مکتب فلسفی تأسیس بکند؛ درصورتی‌که فارابی توانست مکتب کامل فلسفی را بنیان نهاده، فعالیت قابل‌توجهی را در زمینه‌های مختلف علوم انجام دهد.
در مسیر احیای آثار حکیم ابونصر فارابی
نویسنده: اکبر اسد علی زاده
دسته بندی: تاریخ ، اسلام
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
تهیه کننده: مرکز احیاء آثار اسلامی
زبان: فارسی
مقدمه
ابونصر محمد بن طرخان بن اوزلغ، معروف به فارابی ( ۲۵۷ - ۳۳۹ق ) در علوم، فلسفه، منطق، جامعه‌شناسی، زیست‌شناسی، پزشکی، ریاضیات و موسیقی سرآمد زمان خود بود. به همین دلیل او را « معلم ثانی » خواندند. بیشترین آثار او در زمینه فلسفه، منطق، جامعه‌شناسی و سیاست و مدن است. ایشان در حدود سال ( ۲۵۷قمری = ۸۷۰ میلادی ) در دهکده وسیج از ناحیه ٔ فاریاب شهر اُترار کنونی در جنوب قزاقستان یا فاریاب خراسان چشم به جهان گشود. فارابی تحصیلات ابتدایی خود را در محل تولد خود به اتمام رساند و برای تحصیلات بیشتر به بغداد سفر کرد و از محضر استادانی چون « متی بن یونس » و « یوحنا بن حیلان » و « ابوبکر بن سراج » استفاده کرد و پس از مدتی به مصر و از آنجا به دمشق سفر کرد و سرانجام به مقر حکومت سیف‌الدوله امیر شیعی مذهب حمدانی رفته، مورد احترام و اکرام قرار گرفت و به تدریس و تألیف خود پرداخت. وی در سال 339 هجری مطابق با 950 میلادی در هشتادسالگی در شهر دمشق از دنیا رفت.
فارابی از بزرگ‌ترین شخصیت های علمی، مذهبی و سیاسی جهان اسلام است که توانست فلسفه اسلامی و فلسفه سیاسی را تأسیس کند. هرچند کندی نخستین فیلسوف اسلامی است که راه را برای دیگران پس از خود گشود، نتوانست مکتب فلسفی تأسیس بکند؛ درصورتی‌که فارابی توانست مکتب کامل فلسفی را بنیان نهاده، فعالیت قابل‌توجهی را در زمینه‌های مختلف علوم انجام دهد.
عصر فارابی دوره ای بود که متفکران تلاش داشتند افکار حکمای یونان را ترجمه و تفسیر کنند. این قطعه از زمان و دوران امتیاز خاصی در تشریح و نقل افکار حکمای این دیار داشت.
در این دوره فارابی در میان فلاسفه اسلامی تنها کسی بود که فلسفه ارسطو را بسیار خوب و دقیق فهمید و تلاش کرد فلسفه را که آمیزه‌ای از حکمت ارسطویی و نوافلاطونی است، رنگ اسلامی به آن بخشد. دست‌خطی از فارابی پیدا شده که نوشته است کتاب مابعد الطبیعة ارسطو را دویست بار و السماع الطبیعی ایشان را چهل بار خواندم؛ لذا ایشان از نخستین روشنفکران مسلمان است که در انتقال آموزه‌های فلسفه افلاطون و ارسطو به جهان اسلام بسیار مؤثر بود.
آثار فارابی در آن عصر، نمونه پذیرفته‌شده ای از کتاب‌های فلسفی بود؛ زیرا بسیاری از افکار یونانیان را روشن می ساخت و بر اسرار نظریات و حقایق آنها واقف شده بود؛ به همین جهت آرای فلسفی او اثر بسیار مهمی در افکار اروپاییان گذاشته بود؛ به‌طوری‌که کتاب‌های او را به لاتین ترجمه کرده اند و اغلب آنها در پاریس در سال 1638 میلادی به چاپ رسید.
البته برتری و فضیلت فارابی محدود به آن تفسیرها یا از جهت تهیه مقدمات نهضت فلسفی در اسلام نیست، بلکه علاوه بر آنها، ایشان دارای افکار بدیع و نظریه‌های جدید بود و بحث‌های او در حکمت علمی و عملی بسیار عالی و عمیق و بروز است. او بیش از هر فیلسوف مسلمان دیگری به نظریه‌های سیاسی توجه خاصی نشان داده است.
فکری، وسعت اطّلاع و نوشته فراوان او در زمینه‌های مختلف علوم نظری و عملی به‌ویژه فلسفه، منطق، سیاست، اخلاق و هنر و اهمیت آثار ایشان ما را بر آن داشت تا آثار ارزشمند این فیلسوف بزرگ را در یک مجموعه جمع‌آوری کرده با تحقیق و تصحیح مناسب در اختیار محققان و مجامع علمی حوزوی و دانشگاهی قرار دهیم.
برخی از دانشمندان معاصر فارابی
دانشمندان بزرگی در عصر فارابی می‌زیستند که هر کدام از علمای بزرگ جهان اسلام بودند و در علوم اسلامی صاحب مشرب و مکتب خاصی بودند و چون پرداخت به همۀ آنان مجال بیشتری می‌طلبد، به صورت فهرستوار به نام برخی از ایشان اشاره می‌کنیم:
ابو اسحاق ابراهیم نوبختی ( متوفای نیمۀ اوّل قرن چهارم ): صاحب کتاب الیاقوت فی علم کلام.
ابو جعفر محمد بن حسن بن فروغ صفّار قمی ( م / 290ق ): صاحب کتاب بصائر الدرجات.
ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعری قمی ( م / 301ق ): صاحب کتاب فرق الشیعه.
ابو محمد حسن بن موسی نوبختی ( متوفای دهۀ اوّل قرن چهارم ): مؤلف کتاب الرد علی المنطق.
ابو علی محمّد بن عبد الوهاب الجبّائیّ ( 235 - 303 ق ): متکلم مشهور معتزلی.
ابو معتب حسین بن منصور بیضاوی بغدادی معروف به حلّاج ( 244 - 309ق ): فیلسوف و صوفی معروف.
محمد بن زکریا بن یحیی رازی ( 251 - 313ق ): پزشک و فیلسوف معروف و صاحب کتاب من لایحضره الطبیب.
ابوالقاسم عبدالله بن احمد بن محمود کعبی بلخی نیشابوری ( 273 - 319ق ): متکلّم معتزلی.
ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی ( م / 326ق ): نایب سوم امام زمان ( عج ) در غیبت صغری.
ابوالحسن علی بن محمد سمری ( م / 329ق ): آخرین نایب امام زمان ( عج ) در غیبت صغری.
ابو الحسن اشعری ( 260 - 324 ق )، رئیس گروه اشاعره.
ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی ( م / 329 ): صاحب کتاب الشرایع.
ابو جعفر محمد بن یعقوب کلینی ( 258 - 329 ): مؤلف کتاب شریف الکافی.
ابو منصور محمد بن محمد ماتریدی سمرقندی ( 238 - 333ق ): رئیس گروه ماتریدیان.
اهمیت و ویژگی احیای آثار فارابی
چنان‌که اشاره شد، آثار فارابی نزد علمای اسلام و حتی غیراسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است. بر اهل تحقیق و فنّ در مباحث عقلی پوشیده نیست که آثار فارابی پر از ابداعات و نکات علمی در ابعاد مختلف فلسفی، کلامی، منطقی، سیاسی، اخلاقی، هنری و ... است. این آثار در مجامع علمی از منابع دست اول علوم نظری مخصوصاً فلسفه، منطق و سیاست و مدن شناخته می‌شود. توجه ویژه صاحبان اندیشه و نظر در مجامع علمی جهان بر آثار ارزشمند این حکیم فرزانه نشان از اهمیت آنهاست.
آشتی میان حکمت و شریعت، عقل و دین، اخلاق و سیاست و اعتقاد به ولایت مطلقه حاکم و امام، از ویژگی‌های آثار فارابی است. وی با استدلال به روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که فرمود: « الحسن والحسین امامان قاما أو قعدا » بر عدم شرطیت مقبولیت و اطاعت در ثبوت امامت اذعان کرده است.
ا این وصف تا کنون آن‌طورکه باید، آثار این فیلسوف عظیم‌القدر با تحقیق و تصحیح مناسب که دربرگیرنده تمام آثار وی باشد، با وجود وسایل و دستگاه‌های مدرن چاپ، به صورت درخور توجهی به زیور طبع آراسته نشده و هنوز برخی از رسائل مهم آن در دسترس جویندگان قرار نگرفته است، هرچند به صورت تکی و موردی برخی از رساله‌های ایشان تحقیق شده و به چاپ رسیده است، لکن کافی نیست؛ لذا شایسته است تمام آثار این فیلسوف بزرگ اسلام با نسخه‌شناسی دقیق و همه‌جانبه و تحقیق مناسب، در یک مجموعه کامل با کیفیت عالی آماده‌سازی و عرضه شود.
منبع:
اداره نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
http://shop.isca.ac.ir/DAA9D8AAD8A7D8A8D987D8A7/product/835-D8AFD8B1-D985D8B3DB8CD8B1-D8A7D8ADDB8CD8A7DB8C-D8A2D8ABD8A7D8B1-D8ADDAA9DB8CD985-D8A7D8A8D988D986D8B5D8B1-D981D8A7D8B1D8A7D8A8DB8C
معرفی آثار, آثار علمی مرکز احیای آثار, حجت الاسلام اکبر اسدی علیزاده
|