پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

به همت پژوهشکده اخلاق و معنویت؛ کرسی ترویجی «معرفی و نقد روش شناسی استقراء گرایانه در اخلاق کاربردی » برگزار شد عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در نقد روش شناسی استقراء گرایانه در اخاق کاربردی گفت: این روش بیشتر برای سطح بالینی می تواند مورد استفاده قرار گیرد . به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، کرسی ترویجی «معرفی و نقد روش شناسی استقراء گرایانه در اخاق کاربردی » با ارائه حجت الاسام والمسلمین محمدتقی اسلامی «عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی » و نقد حجج الاسلام والمسلمین مهدی علیزاده »رییس پژوهشکده اخلاق و معنویت » و حسن بوسلیکی «عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی » و دبیری علمی حسین مرادی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
در ابتدای این کرسی، مرادی با بیان این که این دومین کرسی از کرس های روش شناسی اخلاق کاربردی با بحث معرفی و نقد روش شناسی استقرا ءگرایی در اخلاق کاربردی است، افزود:
این کرسی ترویجی، ذیل کرسی تخصصی «روش شناسی اسلامی » است که حجت الاسلام والمسلمین اسلامی نظریه ارزش گرایی اخلاقی را مطرح کرد.
وی افزود: ذیل این بحث، سه کرسی تعریف شده که اولین کرسی با عنوان «معرفی و نقد روش شناسی قیاس گرایی » است که برگزار شد، کرسی دوم که کرسی «معرفی و نقد روش شناسی و استقراء گرایانه » است و سومین کرسی هم بحث «اصل گرایی » است که در آینده برگزار خواهد شد.
در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین اسلامی با اشاره به موضوع این کرسی، اظهار داشت:
این کرسی، یکی از فصول اصلی کتابی است که تحت عنوان «روش شناسی اخلاق کاربردی » آماده شده و پس از اعمال نظرات کارشناسان و ناقدان به زودی وارد بازار نشر می شود.
وی گفت: در جلسه گذشته، روش شناسی قیاس گرایی که استدلال از کلی به جزئی و از بالا به پایین است، مطرح شد و در مورد نحوه استدلال تا رسیدن به نتیجه در مواجهه با مسائل اخلاقی در اخلاق کاربردی بحث کردیم و نقدهایی را وارد دانستیم.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به یکی از مسائل پیچیده زیست پزشکی که نحوه برخورد با بیماران در پایان حیات است، تصریح کرد: به جهت پیشرفت تکنولوژی های پزشکی، بیمار را بین مرگ و زندگی نگه می دارند و مسأله این است که آیا پزشکان می توانند در مرگ و حیات دخالت کنند و در فرایند مرگ این فرد شرکت داشته باشند و به مرگ آسان این فرد کمک کنند یا خیر؟
وی افزود: برخی فکر می کنند که ما ارزش های از پیش تعیین شده ای داریم و باید بر اساس این ارزش ها ببینیم که باید در مواجهه با این فرد چگونه برخورد کرد، مانند مرگ آبرومندانه و رافت مندانه با عنوان حق برمرگ؛ بحث قبلی ما راجع به آن مدل از استدلال بود و در مقابل آن کسانی که معتقدند ما نمی توانیم از بالا به پایین قضاوت کنیم زیرا ما نمی دانیم که آن فرد در چه وضعیتی است.
حجت الاسلام والمسلمین اسلامی با بیان این که به فرایندی که ما از مشخصات بیمار به یک نتیجه برسیم و از موارد جزئی بتوانیم حکم کلی را به دست آوریم «استقراءگرایی » می گویند، افزود: استقراءگرایی انواع گوناگونی دارد، برخی معتقدند که ما اصلاً در اخلاق کاربردی نمی توانیم هیچ موردی را تعمیم بدهیم و هر مورد با مورد دیگر متفاوت است.
وی با اشاره به پنج نوع مشخص استقراءگرایی، گفت: عمل گرایی، جزئی گرایی(مورد گرایی)، رویکردهای روایتی و داستانی، برخی از انواع فمینیسم که معتقد است که اخلاق حاکم مردگرایانه است و برخی از تقریرهای فضیلت گرایی اخلاقی از انواع استقراءگرایی است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به استقراءگرایی جزئی نگر ابراز داشت:
این نوع از استقراءگرایی می گوید که ما با هر موردی که مواجه می شویم، اولین گام، شناسایی دقیق ویژگی های آن مورد است و در گام بعدی مقایسه این ویژگی ها با ویژگی های موجود در موردهای الگو است و در گام بعدی به حل مسأله یا رسیدن به تصمیم می رسیم.
وی با اشاره به این که انگاره حاکم بر مورد کاوی این است که موقعیت ها، موردها را تغییر می دهند، گفت: دو نوع مورد کاوی داریم که یکی مورد کاوی فرا اخلاقی است و دیگری مورد کاوی عملی است؛ مورد کاوی عملی معتقد است که ما می توانیم اقتضائات مورد را به رسمیت بشناسیم، بدون این که در چاه نسبیت گرایی اخلاقی بیفتیم.
حجت الاسلام والمسلمین اسلامی با اشاره به ادله مورد کاوان اظهار داشت:
دلایلی که تمام مورد کاوان دارند، عبارت است از رسیدن به اطمینان بخش ترین داوری های اخلاقی است و شانس بهتر برای رسیدن به توافق.
وی افزود: بر اساس این ادله مورد کاوی عملی یک مدل را ارائه می دهد که ما باید از پایین به بالا سیر کنیم و در این مدل در گام اول باید تعیین دقیق موضوع بحث را انجام دهیم؛ مثلاً در یک مورد بیماری اول باید علائم پزشکی، بعد ترجیحات بیمار، سوم بهبود کیفیت زندگی بیمار و در نهایت،
خصوصیات زمینه ای و متنی را مورد توجه قرار دهیم.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: در گام دوم، وقتی خوب موضوع را شناختیم، تفسیر پندواره ها و اصول اخلاقی رایج در جامعه است و در گام سوم به سراغ استدلال و تحلیل می رویم؛ مثاً اگر یک دختر 5 ساله را به بیمارستان بیاورند و والدین بگویند که تزریق خون از نظر دین اشکال دارد، در این جا یک پندواره می گوید که والدین هیچ گاه بدِ بچه خود را نمی خواهند و یک پندواره دیگر می گوید که حیات انسان ها اهمیت دارد و حفظ حیات باید انجام شود.
وی در نقد مورد کاوی اظهار داشت:
اول این است که ملاک و معیار سنجش و تحلیل از موردهای مورد کاوش را چگونه به دست می آورید و پندواره ها ارزششان را از کجا اورده اند؟ اگر بگوییم که پندواره ها به جایی بند نیستند، سر از نسبیت در می آورد و اگر بند هستند، از اصل گرایی سر در می آورد، عاوه بر این که خود این پندواره ها نمی توانند معیار باشند.
حجت الاسلام والمسلمین اسلامی افزود:
نقد دیگر این است که این روش بیشتر برای سطح بالینی می تواند مورد استفاده قرار گیرد تا سطح سیاستگذاری و نظریه پردازی.
وی در نتیجه گیری ابراز داشت: ما پنج گام را پیشنهاد کرده ایم که گام اول بررسی مجموعه ای از استدلال های منطقی درباره حکم مورد و مسأله خاص به عنوان اصول اولیه اساسی است.
گام دوم شناسایی و ارزیابی قواعد و اصول اخلاقی متوسط و میانی.
گام سوم دخالت دادن آنچه درباره ماهیت انسان، نظام های سیاسی اجتماعی، قوانین و مقررات حقوقی، منش ها و خصال و خصوصیات شخصی است،.
گام چهارم ملاحظه مدعیات دینی و اعتقادی.
و گام پنجم تلاش برای هماهنگ کردن همه گام های قبلی در یک نقشه ادراکی واحد است.
در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین علیزاده به عنوان ناقد اول با بیان این که بحث های روش شناسی بحث های سرنوشت سازی در هر رشته است، اظهار داشت: این اولین باری است که در کشور مباحث اخلاق کاربردی، روش شناسی می شود.
وی با بیان این که اختلاف نظری در این ارائه با ایشان ندارم، گفت: در باب استقراءگراییِ معتدل، اولین استدلال رسیدن به اطمینان بخش ترین داوری های اخلاقی است که اگر قرائت معتدل مدنظر باشد، این کلیات هستند که مورد اتفاق قرار می گیرند و بحث بر سر موضوعات مناقشه برانگیزتر است.
رییس پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسامی تصریح کرد: دومین دلیل، شانس بهتر برای رسیدن به توافق است که در این نظریه ممکن نیست زیرا اتفاق بر سر اصول کلی راحت تر از اتفاق بر مصادیق جزئی است.
وی افزود: در ارتباط با پندواره ها اولاً این پندواره ها چیزی جز اصول جزئی ناظر به حوزه های خاص نیست و به عبارت دیگر، آرای محموده که همان گزاره های اخلاقی هستند را در بر می گیرد و می شود آن ها را به ضرب المثلها تعبیر کرد.
حجت الاسلام والمسلمین علیزاده با طرح این سؤال که آیا می شود پندواره را نسخه بومی شده و تفسیر فرهنگی همان اصول اخلاقی تلقی کنیم یا خیر؟ گفت: اگر این گونه باشد و اگر فرهنگ بومی غنی نباشد، ما آورده ای نخواهیم داشت.
در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین بوسلیکی در جایگاه ناقد دوم با بیان این که مخاطب نقدهای شما معلوم نیست که چه کسانی هستند، اظهار داشت:
استقراء، رسیدن به حکم کلی از موارد جزئی می باشد و هدف رسیدن به کلی است ولی این مدل که اسمش را استقراءگرایی گذاشته اند، به دنبال حکم کلی نیست، بلکه به دنبال حکم جزئی است و فرایند رسیدن از جزئی به کلی نیست، بلکه رسیدن از جزئی به جزئی است که ما در منطق از آن به تمثیل تعبیر می کنیم.
وی با بیان این که پندواره ها به نوعی متأثر از کانت است، گفت: ماکسیم های کانت تجویزی نیست، بلکه توصیفی است؛ علاوه بر این، در ماکسیم ها ابهام وجود دارد که این ها چه چیزهایی هستند و شاید معادل آنها، مسلمات و مقبولات باشد و در موارد زیادی این پندواره ها ممکن است که در مقابل هم قرار بگیرند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که بخشی از نسبیت گرایی گریز ناپذیر است، تصریح کرد:
این گونه نیست که بتوان از نسبیت گرایی رها شد و حتی در استقراء گرایی هم ناچاریم که به مقداری از نسبیت گرایی تن بدهیم.
در ادامه، حجت الاسلام والمسلمین اسلامی در پاسخ به نقدها با بیان این که استقراء معادل فرهنگ نامه ای واژه انگلیسی آن است، خاطرنشان کرد:
پندواره ها صرفاً ضرب المثل ها نیستند، بلکه به مثابه قواعد اخلاقی رایج در جامعه است و هر قاعده ای که به مرور زمان رایج شده است را در بر می گیرد.

اخبار پژوهشکده اخلاق و معنویت, پژوهشکده اخلاق و معنویت- نشست علمی