ارمنستان در جبهه بیزانسی فتوحات اسلامی به روایت سبه‌ئوس مورخ ارمنی
نجیب اسکندر: فایز؛ ارمنستان در جبهه بیزانسی فتوحات اسلامی به روایت سبه‌ئنس مورخ ارمنی؛ ترجمه و تعلیق: سید علی خیرخواه علوی؛ تهیه کننده: پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پاییز 1394، 200ص رقعی.
 




آشنایی با تاریخ فتوحات اسلامی به‌ویژه سال‌های آغازین گسترش اسلامی از جهات مختلفی اهمیت دارد. در میان گزارش‌هایی که از فتوحات اسلامی عرضه شده است، گزارش ساکنان سرزمین‌های فتح شده و به‌ویژه گزارش نویسندگان ارمنی، بیشتر در خور توجه است؛ چرا که سرزمین این دسته از نویسندگان با امپراطوری ایران ساسانی و روم ارتباط داشتند و حتی برخی از آنان، از شاهدان و معاصرانِ فتوحات اسلامی بودند.

زمانی از اهمیت آثار آنان آگاه می‌گردیم که دریابیم نخستین آثار اسلامی، فتوحات را با فاصله‌ای بیش از دو قرن گزارش کرده‌اند که این فاصله باعث شده است اختلافات فراوانی درخصوص تعیین زمان فتوحات در آثار اسلامی دیده شود، اما فایز نجیب اسکندر که نویسنده کتاب حاضر است و پژوهش‌های بسیاری درباره ارمنستان انجام داده، مطالب خود را به نقل از کتاب تاریخ هراکلیوس نوشته سبه‌ئوس که از شاهدان فتوحات اسلامی بوده، آورده است. به گفته فایز اسکندر، یک‌سومِ پایانی کتاب سبه‌ئوس به فتوحات اسلامی در ایران، روم و ارمنستان اختصاص دارد. سبه‌ئوس در فصول پایانی کتاب به ترتیب تاریخی حوادث توجه نکرده و مؤلف کتاب حاضر یعنی فایز نجیب اسکندر به این مقوله کم‌توجهی کرده و نیز کتابِ نجیب اسکندر دارای فصل‌بندی موضوعی نیست که این دو نکته خواننده را با سردرگمی مواجه می‌سازد.
هرچند کتاب حاضر گزارش تاریخی از مقطعی خاصی از فتوحات اسلامی ست، اما نویسنده در پاره‌ای مباحث رویکردی انتقادی و گاه تطبیقی دارد.
به گزارش فایز نجیب اسکندر، اخبار سبه‌ئوس در فصل سی‌ام کتابش با اطلاعات حوادث سه نبرد اجنادین میان رومیان و مسلمانان در سال 13 ق/634م و یرموک دومین نبرد مسلمانان و روم در سال 13 ق/636م ، و نیز قادسیه نبرد میان مسلمانان و امپراتوری ساسانی در سال 15ق/636 آغاز می‌شود و در فصل 37 با خبر پیروزی نهایی معاویه و تسلط دوباره بر ارمنستان در 41ق/661م به پایان می‌رسد.
مؤلف در پیوستی دربارهٔ فتوحات اسلامی در ارمنستان قبل از انعقاد پیمان صلح اعراب و ارمنیان (33ق/653م) به مقایسهٔ تاریخ‌های موردِ ادعایِ سبه‌ئوس برای حوادث سال‌هی 19 ـ 33 ق/640 ـ653 م و دیگران مورخان اسلامی و سریانی پرداخته تا به نتیجه‌گیری مستدل و جمع‌بندی قطعی درباره تاریخ دقیق حوادث دست یابد.
یکی از لغزش‌های فایز نجیب اسکندر در کتاب حاضر آن است که در حوادث مصادف با حکومت امام علی7 براساس تعصبات مذهبی خود، مخالفت معاویه با حکومت امیرالمؤمنین7 را فتنهٔ میان معاویه و امام خوانده است که بی‌شباهت به ادعای برخی علمای اهل سنت نیست که دوران حکومت امام را دوران فتنه خوانده‌اند.
مترجم تلاش کرده است تا تلفظ درست نام افراد و اماکن ارمنی را که در منابع عربی، تغییر یافته، عرضه کند و نیز تعلیقاتی بر کتاب افزوده است که با علامت اختصاری «م» از تعلیقات نویسنده، تمایز پیدا کرده است.
 تاریخ بروز رسانی شنبه شانزدهم فروردین 1399