به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی؛ در این نشست که تعدادی از اساتید، پژوهشگران و دانشجویان دکتری رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی حضور داشتند، دکتر محمد باغستانی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه هنرو تمدن اسلامی به ارائه مباحث خویش پرداختند.
وی در ابتدا تمدن اندیشی را عبارت از نگرش به مسائل حیات انسانی در افق گسترده تعریف کرده و ویژگی‌های این نگرش را جامع نگری ، کلان‌نگری، میراث نگری، تحول‌خواهی، تن دادن به واقعیت تکثرها و تنوع‌ها و تعددها، امت‌باوری، برخورداری از روح کار جمعی، نقدپذیری و آرمان‌خواهی دانستند.
دکتر باغستانی تمدن اندیشی در جهان اسلام را به دو دوره تقسیم کردند: الف- از آغاز تا سده هشتم هجری: در قالب متون دینی (قرآن وحدیث) و ظهور دانش های همگن ومرتبط ب- از سده هشتم هجری به بعد: – ظهور آن در قالب یک دانش مستقل (علم العمران) توسط ابن خلدون.
مدیر گروه هنر و تمدن اسلامی در ادامه سخنان خود عوامل موثر بر تمدن اندیشی در جهان اسلام را نامبردند: که عبارتند از قرآن کریم که با طرح مباحثی در باره جوامع پیشین، – تبیین علل وعوامل پایایی و ناپایداری جوامع و سنت های ثابت حاکم بر سرگذشت جمعی امت ها پرداخته است دومین عامل را رخدادهای بزرگ سیاسی و نظامی عصر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)دانست که با تشکیل یک شهر قانونمند، جریان فتوحات و گسترش اقتدار از مدینه تا کل شبه جزیره عربستان را باعث گردید.
باغستانی سومین عامل موثر بر تمدن اندیشی در جهان اسلام را موفقیت های بزرگ سیاسی، نظامی و فرهنگی مسلمانان در جریان عصر فتوحات اسلامی(۱۲-۱۱۴ه.ق)دانست و گفت شکست دو امپراتوری بزرگ ایران وروم، گسترش قلمرو جغرافیایی و تشکیل جهان اسلام در بخش هایی از سه قاره آسیا، افریقا و اروپا وتشکیل دولت ها، گسترش اسلام در مناطق مفتوحه و آشنایی ملت های گوناگون با یکدیگر در جریان فتوحات وتعاملات گوناگون آن ها با یکدیگر باعث گسترش اندیشه تمدنی دانشمندان اسلامی شد.
وی چهارمین عامل را نهضت ترجمه دانست و گفت: در طی این نهضت بود که مترجمان بزرگ در زبان های سریانی، پهلوی، سانسکریتی به زبان عربی ظهور کردند و شماری از مهمترین آثار علمی در دانش های کنون از جهان باستان به زبان عربی ترجمه شد و عربی به عنوان زبان رسمی علم در جهان اسلام مطرح شد.
مدیر گروه هنر و تمدن اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی، ظهور اندیشه های دولت شناسی را پنجمین عامل موثر بر تمدن اندیشی در جهان اسلام دانست و به مصادیقی از اندیشه‌های دولت شناسی اشاره کرد: تبیین کارکردهای دولت به عنوان یکی از مظاهر مهم تمدن ها در سده نخست ه.ق در نامه امام علی (علیه السلام) به مالک اشتر، وصیت نامه طاهر بن حسین (د.۲۰۷ه.ق) با مضامین نامه مالک اشتر پیرامون کارکردها ووظایف دولت، تبیین مدینه فاضله و ویژگی های علوم تمدنی توسط فارابی د.۳۳۹ه.ق و تبیین تأثیر دولت وحاکمیت بر ساخت جهان متمدن توسط ماوردی د.۴۵۰ه.ق.
وی در ادامه به اندیشه‌های مردم شناسی اشاره کرد و گفت: جاحظ(د.۲۵۵) در آثار گوناگون به ارتباط مردم وتمدن اشاره های متعددی دارد: او در آثار خود به عوامل پیدایش زندگی اجتماعی، تبیین اصل تداوم دشمنی ها در جوامع گوناگون، تبیین تأثیر اختلاف در میان مردم و تأثیر آن در ظهور پیشه ها، پوشش ها، وطن، طبایع، آداب ورسوم و مردم شناسی ویژه از چینی ها ، هندی ها ، ایرانی ها، ترکان، عرب ها، رومی ها پرداخته است.
باغستانی با اشاره به دانش‌های تاریخ، سیاست، جغرافیا و وفلسفه تاریخ افزود: دانش تاریخ در قالب آثار تک نگاری، کتاب های بزرگ و تاریخ های جهانی شکل یافته است. در دانش سیاست نیز علل و عوامل پایداری و ناپیاداری دولت‌ها مورد بررسی قرار گرفته که در این میان می‌توان به آثار همچون کتاب السیاسه احمد بن طیب سرخسی(د.۲۸۶ه.ق)؛ ادب السلطان والرعیه ابوسهل نوبختی( د.۳۲۲ه.ق)؛ نصیحه الملوک، تسهیل النظر، قوانین الوزاره ماوردی؛ سیاست نامه خواجه نظام الملک(د.۴۸۵ه.ق) سراج الملوک طرطوشی (د. ۵۲۰ه.ق) اشاره کرد.
قلمرو پهناور، طبیعت متفاوت و آب و هوای گوناگون جهان اسلام ازعوامل پیدایش دانش جغرافیا شد که در این میان می توان به سفرنامه ها، فتح نامه هایی چون فتوح البلدان، کتاب های جغرافیایی و دائره المعارف های بزرگ دانش جغرافیا همچون معجم البلدان یاقوت حموی اشاره کرد.
مدیر گروه هنرو تمدن اسلامی، یکی دیگر از دانش‌های همسو با تمدن اندیشی را فلسفه تاریخ دانسته که به دلایل ظهور و سقوط دولت ها پرداخته است. برای نمونه مسعودی در مروج الذهب درباره جوامع هفتگانه و تأثیر محیط طبیعی بر آبادانی واخلاق مردم و… سخن گفته است. اخوان الصفا در رسائل به تأثیر نجوم بر زندگی مردم اشاره کرده است. مسکویه در تهذیب الاخلاق نیز از رازهای تحول کشورها ، تأثیر محیط بر انسان و ابن طباطبا در الفخری پیرامون زمینه های اقتدار وانحطاط دولت ها سخن گفته است.