بــه گــزارش روابــط عمومــی دفتــر تبلیغــات اســلامی، پژوهشــکده فلســفه و کلام اســلامی در ســال 1373 تأســیس شــده و از اولیــن مراکــزی بــوده کــه در کانــون توجهـات قـرار گرفتـه و از 4 پژوهشـکده اولـی بـوده که در پژوهشـگاه علـوم و فرهنگ اسـلامی وابسـته بـه دفتـر تبلیغـات اسـلامی حـوزه علمیـه قـم تأسـیس شـده اسـت.
در 24 سـالی کـه از شـروع فعالیـت هـای ایـن پژوهشـکده مـی گـذرد، ایـن پژوهشـکده بیش از 100 جلد کتاب و بیش از 200 نشسـت و کرسـی علمی و جلسـات هم اندیشـی در موضوعـات علمـی ـ پژوهشـی را برگـزار و فعالیـت هـای جنبـی مثـل تربیـت نیـروی انسـانی و همایشـهای ملـی و بیـن المللـی را در برنامـه هـای خـود اجـرا کـرده اسـت.
از ایـن رو، گفـت و گویـی را بـا (ابراهیـم علیپـور )رییـس پژوهشـکده فلسـفه و کلام پژوهشـگاه علـوم و فرهنـگ اسـلامی داشـته ایـم کـه مشـروح ایـن مصاحبـه را درذیـل مـی خوانیـم:
* مهمتریــن فعالیــت هــای پژوهشــی پژوهشــکده فلســفه و کلام اسـلـامی ازبـدو تأسـیس تـا کنـون چـه بـوده اسـت؟
پژوهشـکده فلسـفه و کلام اسـلامی در یـک نـگاه کلـی در خیلـی از زمینـه هـا پیشـگام بــوده و از اولیــن هــا اســت، بخصــوص در کارهــای فلســفی و کلامی کــه نیــاز روزمی باشـد، ایـن پژوهشـکده فعالیـت هـای زیـادی کـرده اسـت.
از جمله وظایف ما، توانمندسازی و روزآمد سازی علوم اسلامی، نظریه پردازی در حوزه فلسفه و کلام اسلامی و اعتقادات و پاسخگویی به شبهاتی است که وارد این عرصه می شود زیرا عرصه فلسفه و کلام، عرصه اعتقادات و فکر ونظر جامعه است و بعد از انقلاب بیشترین حجم ترجمه و ورود آثار اندیشمندان غربی را به دانشگاه ها و مراکز علمی داشتیم و این حجم واردات، تکلیفی رابرای ما به همراه می آورد و علاوه بر انتقال فکر و فرهنگ غرب به جامعه،وظیفه ما را سنگین تر می کند. ما باید برای تعامل با این علوم عوارضش رابزداییم، باید به علوم روز مجهز باشیم و خود را بازسازی و توانمندسازی کنیم و دست به تولید هم بزنیم و کارهای جدید را وارد عرصه علوم انسانی کنیم.
با توجه به این که دفتر تبلیغات اسلامی از سوی مقام معظم رهبری نماد روشنفکری حوزه خطاب شده است، وظیفه ما را سنگین تر کرده و در برخی از عرصه هایی که در حوزه علمیه کار مناسبی منتشر نشده، دفتر تبلیغات اسلامی ورود کرده و ما اخیرًا بیش از 20 جلد کتاب در حوزه نفس و بدن منتشر کردیم. مباحث انسان شناسی پایه هرنوع تحول علمی و زیر بنایی در جامعه است، در حالی که در قرن 20 بیشترین توجه درفلسفه و کلام به فلسفه ذهن و زبان منعطف بوده و در حوزه های علمیه این بخش تا به حال مغفول بوده و پژوهشکده به این عرصه ورود کرده است.
ما تک نگاری های متعددی در حوزه دین و فلسفه دینداری، انتظار بشر از دین و عرفان اسلامی در این پژوهشکده داشته ایم و در کنار این تک نگاریها، دربرخی از موضوعات یک تیم علمی گرد آورده ایم و حول آن تحقیق کرد ه ایم؛مثلاً در بحث چیستی فلسفه اسلامی و توانایی‌ها و ربط و نسبت سیاسی و اجتماعی آن شبهات فراوانی مطرح بوده و ما کلان پروژه‌ای تعریف کردیم و محققان را گردآوری کردیم و 40 ، 50 استاد جمع کردیم تا هم‌نشست و کرسی برگزار کنند و هم آن را نقد کنند.
کلان پروژه دیگر، رابطه نفس و بدن بوده که 20 جلد خروجی داشته و از این کتاب‌ها نزدیک به 40 مقاله علمی  پژوهشی چاپ‌شده و یک همایش بین‌المللی مهم را برگزار کردیم و یک همایش هم سال آینده برگزار خواهیم کرد.
در حوزه کلام نیز احساس می‌کردیم پازل های مختلفی که منجر به ارائه تاریخ کلام می‌شود، در پژوهش‌های اسلامی خالی است، بنابراین یک بخش از این پازل را که طراحی اندیشنامه متکلمان امامیه بوده را بر عهده گرفتیم و تا کنون 14 جلد را منتشر کردیم و نزدیک به 20 جلد دیگر را هم در دست تحقیق داریم؛ همچنین در عرصه های دین، عقلانیت، تدین و تعقل کلان پروژه تعریف کردیم؛ در زمینه عرفان شیعی هم کار مناسبی انجام نشده بود که سال گذشته کلان پروژه ای را طراحی کردیم؛ در بحث اخلاق پزشکی و یا در معرفت شناسی اخلاق و فرااخلاق کارهای مناسبی نداشتیم و در سال های گذشته در همه حوز ه های فلسفه و کلام و فلسفه اخلاق کارهای مرجع و تازه ای را انجام دادیم که نمونه آن در بیرون وجود ندارد.
پژوهشکده فلسفه و کلام در عرصه های مختلفی از جمله اخلاق فضیلت و فرا اخلاق و اخلاق پزشکی و مباحث مختلف کلامی و مباحث جدید کلامی و مدارس کلامی شیعه و تاریخ کلام شیعه که منجر به شکل گیری اندیشه متکلمان امامیه شد، کار کرده و همچنین چهار شماره از مجله نقد و نظر را به بحث فلسفه زبان و مباحث دینی اختصاص دادیم زیرا یکی از فلسفه های بسیار مهم و تأثیرگذار در غرب، فلسفه تحلیلی و فلسفه زبان است و ما هم بسیاری از مبانی این علم را در علم اصول داریم ولی روزآمد سازی نشده بود، لذا ما با یک کار تطبیقی و عملیاتی هم عرصه های جدید را معرفی کردیم و هم کارهای جدید را انجام دادیم.
* مهمترین فعالیت های پژوهشی که در پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در یک سال گذشته انجام شده، چه بوده است؟
ما در یک سال گذشته سعی کردیم چند گام به جلو برداریم؛ در سال 96 یکی ازنکاتی که دغدغه مجموعه ما بود، این بوده که در بخش کلام به صورت مسأله محور در دفتر تبلیغات اسلامی کار مناسبی انجام نشده بود و این وظیفه ما راسنگین می کرد. در سال گذشته به ذهنمان رسید که نیاز داریم در چند عرصه کارهای جدی تری انجام دهیم. یکی از عرصه ها در کلام در تعمیق باورهای دینی در بحث الحاد است زیرا روند گسترش الحاد نوین در جامعه افزایش پیدا کرده و تهدید جدی دارد و سال گذشته خیلی تلاش شد و همکاران ما نزدیک به 800 نفر ساعت جلسه گذاشتند و کلان پروژه ای را در موضوع الحاد طراحی کردند و این کلان پروژه امسال بعد از تصویب خواهی شروع خواهد شد؛ در این کلان پروژه نزدیک به 40 پروژه را تعریف کردیم و فاز بندی هم شده است که در هر فاز چه مواردی باید ترجمه و چه مواردی باید تولید شود.
به علاوه ما همزمان چند کلان پروژه را هم امسال طراحی کردیم که یکی از آ نها در بخش کلام با عنوان «سلفی پژوهی نوین » است که طرحش هم نوشته شده زیرا یکی از گرفتاری های جهان اسلام در سال های اخیر مسأله سلفی گری نوین است که ما از نگاه های نوین آنها اطلاع نداریم و قرار شد که در این موضوع، نیرو سازی و کارهای تبیینی و نقدی انجام شود که در مجموع 14 پروژه می باشد و طرحش در حال نهایی سازی است.
کار دیگری که دغدغه پژوهشکده بوده و در دست اقدام می باشد، «کلام کاربردی » است که کاربردهای تمدنی، علمی و عملی کلام را مدنظر دارد.
همچنین گروه فلسفه هم مجموعه ای از پازل طرح هایی که از سال های گذشته آغاز شده را تکمیل می کند و ما در سال 96 مجموعه کلان پروژه «چیستی فلسفه اسلامی » را تکمیل کردیم و در کلان پروژه «نفس و بدن 4 » جلد کتاب را افزودیم که «نوخواسته گرایی » آخرینش بود و هنوز هم سه کار در نشر داریم وکارهای دیگری را هم به آن خواهیم افزود. قصد داریم که به کلان پروژه «نفس و بدن » مرجعیت بین المللی بدهیم و در سال های آینده یک نشریه سه زبانه بین المللی در زمینه نفس و بدن منتشر کنیم.
سال آینده یک همایش بین المللی بزرگ با عنوان «جاودانگی نفس و بدن » داریم و همزمان کلان پروژه «چیستی عرفان شیعی » را در سال 96 آغاز کردیم ودر این راستا، سه پروژه را شروع کردیم و به 10 پروژه خواهد رسید.
در سال گذشته، در حوزه اخلاق هم کتاب های خوبی چاپ کردیم و کتب مسؤولیت اخلاقی، دین و اخلاق و معرفت شناسی اخلاقی از چاپ خارج شده و دو کتاب اخلاق پزشکی و سقط جنین از نگاه اخلاقی که مشترک بین ما و سمت است هم در دست چاپ است؛ کارهای دیگری هم مانند ضرورت اخلاقی زیستن را انجام داده ایم و در سال آینده به نشر خواهد رفت.
* همکاری این پژوهشکده با قطب ها چگونه است و تا چه اندازه مسأله محور عمل می کنید؟
ارتباط پژوهشکده فلسفه و کلام با قطب های فکری و فرهنگی از زمان حضور بنده بسیار به روز و مداوم است و از زمانی که بنده دبیری میز را واگذار کردم، ارتباط ما
به هیچ وجه کمرنگ نشده است و اخیرًا حجت الاسلام والمسلمین مریجی از میزعلوم انسانی به این جا آمدند و گفت و گو هایی در رابطه با تعامل با این میز انجام
دادیم. خیلی از کارها را به صورت مسأله محور از طریق قطب انجام می دهیم.غیر از موضوعاتی که خودمان پیگیری می کنیم، موضوعاتی از طریق قطب هم
به عنوان پیشنهاد و یا الزام سازمانی به ما ارجاع داده می شود و ما در این زمینه جزو مجموعه های پیشگام هستیم. برخی از موضوعات هم در برنامه کاری ما
نبوده ولی به خاطر همکاری با قطب بر عهده ما گذاشته شده است که از جمله همایش «تصوف؛ شاخصه ها و نقد ها » بود که ما سال گذشته شروع شد و در
مهرماه برگزار کردیم و این نتیجه تعامل پژوهشکده ما با قطب تعمیق باورها بود.
از دیگر موارد تعامل ما با قطب بنیادهای نظری هم برگزاری همایش «علم دینی و کاربرد آن در آموزش و پرورش » است که این پروژه به مجموعه های دیگری هم سپرده شده بود و نتوانستند آن را به انجام برسانند که در نهایت به ما سپرده شد و یک سال و نیم است که روی آن کار می کنیم و به نتیجه هایخوبی رسیده ایم و از کارهای مهمی رونمایی خواهیم کرد.
برگزاری همایش ها که جزو وظایف همیشگی ما نیست و برای این که باری را ازدوش قطب برداریم، انجام می دهیم؛ قطب تعمیق باورهای دینی پیشنهاد داده که
برای سال آینده همایش «عرفان های نوظهور؛ شاخصه ها و نقد ها » را برگزار کنیم که ما این همایش را در اردیبهشت سال آینده برگزار خواهیم کرد. در کنار این کارها،پروژ ه های ترجمه ای هم در حوزه فلسفه تکنولوژی و فلسفه پزشکی و... مواردی بوده که در تخصص ما بوده و برای قطب انجام می دهیم که در تعامل با قطب ها است.
در مورد همایش ها هم در سال جاری همایش تصوف را برگزار کردیم و سال آینده هم دو همایش برگزار خواهیم کرد که یکی «عرفان های نوظهور » دراردیبهشت ماه و همایش «جاودانگی نفس و بدن » هم در اسفندماه 98 برگزار خواهد شد که بار علمی زیادی بر دوش پژوهشکده خواهد بود و ده ها مقاله علمی - پژوهشی خروجی خواهد داشت.
* در پژوهشکده فلسفه و کلام چند عضو هیأت علمی دارید؟
در این پژوهشکده 12 عضو هیأت علمی فعالیت دارند و 3 محقق رسمی و یک مجموعه بالای 100 نفری از پژوهشگران بیرونی هم با ما همکاری می کنند و در همایش ها این رقم به تعداد بالاتری هم می رسد، به عنوان مثال در همایش «تصوف، شاخصه ها و نقدها » نزدیک به 260 مقاله ارسال شد اما نزدیک به 70 پژوهشگر داریم که به صورت مداوم با ما کار می کنند.
* با توجه به ضرورت معرفی آثار پژوهشی به جامعه علمی کشور، نمایشگاه هفته پژوهش چه تأثیری روی معرفی آثار دارد و برای بهتر شدن نمایشگاه هفته پژوهش چه پیشنهادی دارید؟
هفته پژوهش یک فرصت است و باید خلاقیت به خرج داد زیرا دفتر زحمت زیادی می کشد ولی در جذب فرهیختگان و اساتید برای بازدید از نمایشگاه موفق نبوده است؛ این که باید خوب اطلاع رسانی کنیم و دومین این که ارتباطات وسیعی ایجاد کنیم، به این معنا که باید از اساتید و فرهیختگان نخبه و سرشناس برای بازدید از این نمایشگاه دعوت کنیم و این باید در رتبه بندی پژوهشکده ها تأثیر داشته باشد یعنی اگر ما برای انتخاب پژوهشکده ممتاز 5 شاخص در نظر داریم، یکی از شاخص های ما، ارائه و دعوت از میهمانان و فرهیختگان شاخص به نمایشگاه باشد.
باید بتوانیم افراد و مجموع های شاخص را دعوت کنیم، مثلاً دانشگاه باقرالعلوم یک روز دانشجویان خود را به نمایشگاه بیاورد. ما باید مواردی که شبیه خودمان
هستند، مانند دانشگاه قم و جامعه المصطفی را دعوت کنیم و یک روز را به آنها اختصاص بدهیم تا اساتید و دانشجویان شان را به نمایشگاه بیاورند.