قرآن کریم به مثابه معجزه جاوید خاتم پیامبران حضرت محمد صلی الله علیه واله و دستورالعمل جامع الهی برای همه نسل‌های بشر، نگاه همه دانشمندان، اعم از مسلمان و غیرمسلمان را به خود معطوف ساخته است. مسلمانان از صدر اسلام تا کنون فعالیت‌های قرآنی و مطالعات تفسیری فراوانی انجام داده و آثار بزرگ و ارزشمندی را تدوین کرده‌اند. از دیگر سو غیرمسلمانان و به‌ویژه خاورشناسان نیز با انگیزه‌های مختلفی قدم در این راه گذاشته‌اند. بی‌تردید در میان آنان کسانی هستند که با انگیزه حقیقت‌جویی به فعالیت‌ها و مطالعات قرآنی پرداخته و در پی کشف حقیقت‌اند؛ اما اغلب آنان با انگیزه‌های استعماری یا تبشیری تبلیغی به این عرصه پا نهاده‌اند؛ علاوه بر اینکه به ترجمه قرآن، چاپ قرآن، معجم‌نگاری، تدوین دائرةالمعارف، تصحیح و احیای کتب خطی مربوط به قرآن پرداخته‌اند، پژوهش در حوزه‌های مختلف علوم و معارف قرآنی را نیز وجهه همت خود ساخته و آثار علمی متعددی را تألیف کرده و به چاپ رسانده‌اند. مسئله خلق قرآن از منظر ولفسن
نویسنده: علیرضا اسعدی
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
تهیه کننده: پژوهشکده فلسفه و کلام
زبان: فارسی
چکیده کتاب خلق قرآن از منظر ولفسن
از مسائلی که در مطالعات قرآن پژوهی شرق شناسان مورد توجه قرار گرفته مساله خلق قرآن و یا حدوث و قدم کلام الهی است، که از جنجالی ترین مسائل کلامی در برهه ای از تاریخ است و مناقشات و اختلاف نظرهای مهمی پیرامون آن شکل گرفته است. یکی از مباحث مهم در زمینه خلق قرآن، خاستگاه پیدایش این مسئله در میان مسلمانان است. برخی بر این باورند که پیدایش مسئله خلق قرآن ناشی از نفوذ مسیحیان و متاثر از آموزه های مسیحی است. این نظریه ای است که هري اوسترين ولفسن (1887-1974)، از مهم‌ترين محققان تاريخ فلسفه قرون وسطي، فلسفه اسلامي، يهودي، مسيحي و اسلام‌پژوه معاصر، در کتاب فلسفه علم کلام کوشیده است آن را تبیین و اثبات کند. از این رو با تتبع زیاد و مبتنی بر روش خاص خود در تحلیل مسائل فلسفی کلامی، این تلاش را به انجام رسانده و اثر او پس از ترجمه به فارسی، از منابع مهم در حوزه تاریخ مسائل کلامی به شمار آمده و در حوزه و دانشگاه مرجع پاره ای از تحقیقات قرار گرفته است.
کتاب فلسفه علم کلام، که توسط احمد آرام به فارسی ترجمه شده، تبیین تاریخ برخی مباحث و مسائل علم کلام را به روش تطبیقی و مقارنه ای بر عهده دارد, که در نوع خود پژوهشی ابتکاری است و می تواند راهنمای خوبی برای پژوهشگران این علم باشد. نویسنده در این کتاب، سیر پیدایش و تکوین علم کلام و گزارش آراء متکلمان را به ترتیب تاریخی و بر اساس روش خاص خود در بازسازی تفکر فلسفی متفکران قرون وسطی تحت عنوان کلام مورد بررسی و تبیین قرار داده است. او در فصل دوم این کتاب به مسئله خلق قرآن پرداخته و سه مطلب را مورد بررسی قرارداده است: 1) قرآن غیر مخلوق 2) قرآن مخلوق 3) معتقدات رسمی در باره صورت کتاب پیدا کردن کلام خدا.
نوشتار پیش رو می کوشد با تتبعی شایسته، این مسائل را مورد کاوش قرار دهد و در مورد آن منصفانه به داوری بپردازد. برای این منظور مباحث در قالب چند فصل سامان یافته است:
در فصل نخست با دیدگاه های مختلف در باره مساله حدوث و قدم کلام الهی و به ویژه با رویکرد شیعه در این زمینه آشنا می شویم. فصل دوم تبیین روش ولفسن در بررسی مسئله و نیم نگاهی به منابع اوست. فصل سوم بررسی اجمالی خاستگاه مسئله صفات الهی از دیدگاه ولفسن است که او دیدگاه خود را در این زمینه در مسئله خلق قرآن پیش فرض گرفته است. فصل چهارم نقد و بررسی پیشینه و انگیزه های طرح مسئله خلق قرآن است و فصل پنجم بررسی مساله صورت کتاب پیدا کردن قرآن کریم است. از آنجا که نقد دیدگاه ولفسن نیازمند آشنائی خواننده با دیدگاه او نیز هست در هر مساله، دیدگاه وی به اجمال گزارش خواهد شد.
در مجموع به نظر می رسد مطالعات اسلامی و قرآن پژوهشی خاورشناسان که اغلب با ادعای روشمندی، دقت، بی طرفی و انصاف همراه است، در عمل چندان هم قرین به واقع نیست و آنها به دلایل مختلف این اصول را مراعات نکرده اند.
ولفسن نیز در کتاب فلسفه علم کلام و در مساله خلق قرآن هم به لحاظ روشی و هم به لحاظ محتوائی دچار خطاهائی است که بالطبع حاصل پژوهش او را تحت تاثیر قرار می دهد. او هر چند تاکید می کند که صرفا به دنبال نشان دادن بازتاب آموزه های میسحی در کلام اسلامی است ولی در موارد متعدد سخن از تاثیر آن آموزه ها در کلام اسلامی دارد و در صدد است تا اثبات کند متکلمان اسلامی در مساله صفات الهی و به تبع مساله خلق قرآن، از یهود و مسیحیت تاثیر پذیرفته اند.
با صرف نظر از روشی که او در بررسی این مساله انتخاب کرده است، بررسی قرائن و شواهد او هم در مساله صفات و هم مساله خلق قرآن تام و تمام به نظر نمی رسد. علاوه بر اینکه در مسائلی که دیدگاه ها و تبیین های متفاوت دیگری نیز وجود دارد به نقد نظریه مخالفان نپرداخته است. او بیشتر بر تشابه آموزه های مسیحی با آموزه های اسلامی تاکید دارد و این تشابه را دلیل مدعای خویش می داند. در حالی که اولا صرف تشابه مدعای او را اثبات نمی کند و ثانیا در مواردی ادعای تشابه مخدوش است و از اساس آنچه در کلام اسلامی و از سوی متکلمان مسلمان مطرح شده است بر دیدگاه یا تبیین مسیحیان و یهودیان کاملا منطبق نیست. و لذا چنین شباهتی نمی تواند لزوما به معنای الگوگیری یا تاثیر پذیری مسلمانان از مسیحیان و یهودیان باشد. و در نتیجه با شواهدی که ولفسن اقامه کرده است مدعای او اثبات قطعی نمی یابد.
کلیدواژه: ولفسن، خلق قرآن، حدوث و قدم کلام الهی، کتاب فلسفه علم کلام، قرآن، صفات الهی، علم کلام
منبع:اداره نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
كلمات كليدي :
معرفی آثار , آثار علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قران , چکیده آثار
تاریخ خبر: 1401/3/17 سهشنبهتعداد بازدید کل: 55 تعداد بازدید امروز: 3