استنباط حکم اخلاقی از سیره و عمل معصوم «دشواری‌های نظری و ملاحظات روش‌شناختی»
عالم‌زاده نوری، محمد؛ استنباط حکم اخلاقی از سیره و عمل معصوم:‌ دشواری‌های نظری و ملاحظات روش‌شناختی؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، زمستان 1391، 344ص رقعی.
*** 
شیعیان امامان معصوم خود را به دلیل عصمت آن بزرگواران، الگویی کامل و ابعاد مختلف زندگی می‌دانند و آن را منبعی مهم در شناخت و تبیین آموزه‌های دینی می‌شمرند، لکن بهره‌گیری از سیره آن بزرگواران به‌عنوان «گزاره‌های اخلاقی» برای همه انسان‌ها و در همه زمان‌ها، با دشواری‌هایی مواجه است. برای غلبه بر این دشواری‌ها باید به پرسش‌هایی چند پاسخ داده شود؛ مانند اینکه چگونه می‌توانیم از بدفهمی رفتار معصوم و خطای روشی در فهم سیره ایمن باشیم؟ در برداشت از سیره چه ضوابطی را باید لحاظ کنیم؟ در چه مواردی می‌توان به فعل معصوم استناد کرد؟ چگونه می‌توان روح و سرّ رفتار معصوم را کشف کرد؟
کتاب حاضر علاوه بر آنکه در پی پاسخ به این پرسش‌هاست، هدف عمده‌اش این است که فهم مخاطب را از رفتار معصوم افزایش دهد و قدرت تحلیل بیشتری از رفتار معصومان به دست آورد و خود را به نگاه ظاهری محدود نکند، بلکه در پی فهم عمیق از سیره پیشوایان معصوم است؛ به‌طوری‌که مقصود نهایی و علت و راز عمل را درک کند و در واقع هدف نویسنده آن است که تأسی و الگوگیری از معصومان را روشن سازد؛ به بیان دیگر، دغدغه این اثر، دغدغه حکم اخلاقی است و محور کار آن استنباط گزارة اخلاقی. از جنبه‌‌ای دیگر این اثر را می‌توان منطق فهم عمل معصوم دانست؛ زیرا منطق، روش تفکر است و این اثر روش فهم رفتار را ارائه می‌دهد؛ ازاین‌رو این اثر با بازنگری در شماری از مشهورات، از کلی‌پنداشتن و مطلق‌نگریستن جلوگیری می‌کند و فهم کامل‌تری از آموزه‌های اخلاقی یا توصیه‌های رفتاری عرضه می‌دارد تا راه افراط و تفریط عملی را ببند و الگوی کامل عمل دینی را در منظر مخاطب قرار دهد.
نوشتار حاضر اصالتاً اثری اصولی است و درصدد بیان قاعده و روش است؛ ازاین‌رو فصل چهارم کتاب که به قواعد فهم عمل معصوم و حل چالش‌ها پرداخته، مهم‌ترین مبحث آن را تشکیل می‌دهد و مباحث دیگر، تمهیدی برای این فصل به شمار می‌رود. نویسنده معتقد است برای کشف قاعده و برای جلوگیری از گرفتارشدن در قواعد ناکارآمد انتزاعی و فرضی، لازم است نخست با نگاه درجه یک در مقام کشف گزاره اخلاقی از رفتار معصوم برآییم، آن‌گاه در مواجهه با مشکلات واقعی این حرکت، چاره‌جویی کرد. بازنگری و نگاه روشی به آن تلاش، موجب استخراج گزاره‌های کلی و کشف قواعد خواهد گردید. نویسنده برای این منظور ابتدا به مطالعه گسترده در احوال و سیره پیشوایان معصوم پرداخته و کوشیده است گره‌های کور یا ناهمواری‌های نظری را استقصا و علاج کند، سپس با نگاه مجدد به آن، اصول و قواعدی را انتزاع کند. به همین جهت، مثال‌های عینی فراوانی را به‌عنوان نمونه‌های واقعی نه فرضی در کتاب خود آورده است.
نویسنده بر آن است قاعده کلان در بهره‌مندی از عمل معصوم در معرفت اخلاقی آن است که عمل معصوم یک منبع معرفتی است که در کنار سایر معارف نتیجه‌بخش است. وی باور دارد که فهم مدلولات رفتار معصوم تنها در تعامل با دیگر دانسته‌ها و به‌کارگیری سایر قرائن دانشی مورد اعتماد است؛ به‌عبارت دیگر، دانسته‌های دیگر، برای فهم بهتر عمل معصوم قرینه‌سازی و زمینه‌سازی می‌کند؛ همان‌گونه که عمل معصوم برای فهم بهتر سایر ادله قرینه‌سازی و بسترسازی می‌کند.
بروز رسانی 15 اسفند ماه 1398