_ عنوان: استنباط حکم اخلاقی از متون دینی و ادله لفظی؛ بررسی چند چالش مهم در اصول لفظی فقه الاخلاق (دفتر دوم)
مؤلف: محمد عالم‌زاده نوری
تاریخ انتشار 1397
نوبت چاپ اول
چکیده :
این کتاب از نظر محتوا و ساختار، همتا وهمزاد اثر قبلی (استنباط حکم اخلاقی از سیره و عمل معصوم) است. دغدغة هر دو اثر، حکم یا توصیه اخلاقی است و محور کار آن، استنباط گزاره و نظام اخلاقی می‌باشد. با این تفاوت که در کتاب نخست، از میان منابع مختلف استنباط، سیره و عمل معصوم برگزیده شده بود و اینکه دایرة بحث به متون و ادلة لفظی یعنی قرآن و حدیث محدود شده است.
این کتاب در دو جلد توسط محمد عالم‌زاده نوری به‌رشته تحریر درآمده است. اهتمام اصلی این اثر «فهم روشمند گزاره‌های اخلاقی در متون دینی» است؛ البته این بحث به سطح گزاره‌های خاص و موارد جزئی کشیده نمی‌شود و فهم یک آیه یا حدیثِ مشخص، مد نظر نیست؛ بلکه امور عامی که در تفسیر گزاره‌های اخلاقی مصادیق پرشمار و کاربرد فراوان دارد بحث و بررسی شده‌اند؛ بنابراین این نوشتار اصالتاً یک اثر اصولی است که درصدد بیان برخی از «مباحث الفاظ فقه اخلاق» است.
در این کتاب ـ به روش اصولیان در تدوین مباحث الفاظ و به‌صورت استقرایی ـ مسائل شایع و پرکاربردی که در فهم مفاد آیات و مدلول روایات اخلاقی مؤثر است کشف و بررسی شده تا از این رهگذر امکان استنباط روشمند آموزه‌های اخلاقی از منابع دین بیشتر فراهم آید.
این کتاب در شش فصل به همراه یک مقدمه طراحی شده است:
مقدمه شامل مباحثی چون بایسته‌های علم دینی و علم اخلاق است.
فصل اول که در بردارنده کلیات می‌باشد، به مفاهیم و چالش‌های پیش‌روی می‌پردازد.
ماهیت تشکیکی مفاهیم و گزاره‌های اخلاقی عنوان فصل دوم این اثر است که به مباحثی همچون منطق مفاهیم مشکک یا همان منطق فازی و علیت فازی در گزاره‌های اخلاقی اشاره می‌کند و در ادامه این فصل به مناسبات عرفی میان موضوعات و احکام اخلاقی هم پرداخته می‌شود.
عنوان فصل سوم «تعریف مفاهیم اخلاقی» است که به انواع تعریف، شرایط آن، چالش‌ها و راه‌حل‌های مربوط به آن اشاره دارد و برای تبیین و کمک به فهم مطلب از شواهد مختلفی هم کمک گرفته شده است.
در فصل چهارم به بحث از ساختار تفضیل و مدلول ظاهری آن پرداخته می‌شود و انواع تفضیل‌های روایی و قرآنی ذکر می‌گردد و هشت راه‌حل، برای حل تعارض میان مدلول ظاهری روایات و آیات اشاره می‌شود. راه‌حل‌هایی همچون؛ مناقشه سندی، نسخ دلیل متقدم، تجرید از معنای تفضیل، کشف جامع معنایی، حمل بر مبالغه نمونه‌هایی از این راه‌حل‌ها هستند.
فصل پنجم اختصاص به ثواب و عقاب‌های شگفت‌انگیز دارد. این موضوع از دو منظر قرآن و روایات مورد بحث قرار می‌گیرد، در ادامه با ذکر مثال‌های متعدد راه‌حلی برای این اختلاف‌ها پیشنهاد می‌شود. همچنین ازلحاظ بلاغی نیز این ثواب‌ها را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد.
فصل ششم «اعداد و خصال» است که راه‌حل‌هایی مثل اختلاف نسخه، اختلاف شرایط و بیان مصادیق مهم‌تر ازجمله راه¬حل‌های پیشنهادی در این قسمت است.