نویسنده: محمدحسن نجفی‌راد

تهیه: پژوهشکده فقه و حقوق

نوبت چاپ: اول، 1397

صفحات: 264

قطع: رقعی، شومیز

قیمت: 180000 ریال

خلاصه ی کتاب 
در گذشته بهره‌گیری از فضای محاذی زمين نوعاً محدود به ساخت بنای متعارف و كاشت اشجار بود و تعديات فضايی نيز در گشودن پنجره‌ای يا درآمدن شاخه‌ای به ملك غیر خلاصه می‌شد. طبعاً فروعات فقهی نيز متناسب همين ظرفيت و جايگاه محدود بود ولی امروز تحول كمی و كيفی در امكان بهره‌وری از فضا آن را تا سرحد موضوعات نو پیدا پيش برده است و فروعات و مسائل جديدی را گشوده است كه ديگر نه آن نگاه‌های محدود و نه آن پاسخ‌های موجود راهگشا نيست. از سوی ديگر، آنچه در منابع فقهی ما درباره فضا آمده است هم متشتت است و هم بسيار مختلف و مبنای روشن و منقحی وجود ندارد و همين امر موجب شده است تا برخی آنچه را كه درباره فضای محاذی كعبه گفته شده است كه (من تخوم الارض الی عنان السماء)، حكم كعبه را دارد، به همه زمین‌ها تعميم دهند و حتی آن را قاعده‌ای فقهی بينگارند!
در اينكه بهره‌گیری از فضا در حد متعارف حق صاحب زمين است شكی نيست، چه به دلیل تبعيت از زمين و يا به حكم سيره عقلا و يا به دليل تلازم قهری احياء زمين، با آن، در هر صورت اين مقدار از تصرف پذيرش همگانی دارد.
سخن در فراتر از حد متعارف است.
آيا از نظر فقهی فضای فراتر از متعارف بدون هيچ محدوديتی تا «عنان السماء» متعلق به صاحب زمين است؟ يا آنكه از مباحات و متعلق به عموم است؟ و يا جزء انفال است و در اختيار امام و دولت اسلامی است؟
آيا ساخت‌وساز در اين محدوده برای صاحب زمين صرفاً خلاف قانون است يا تصرف در ملك غير و عملی غاصبانه است؟
آيا تراكم فروشی همان فروش فضاست؟ و آيا شهرداری‌ها حق چنين كاری را دارند؟
تخريب چنين بناهایی چه صورت دارد؟ آيا نياز به پرداخت خسارت است يا نه؟
در صورت تزاحم این گونه تصرفات با حقوق ديگران آيا با او به عنوان مالك برخورد می‌شود؟ يا متصرف در مباحات و يا املاك دولتي؟ طبعاً به مقتضای هركدام شكل طرح دعوا و نتيجه آن متفاوت خواهد بود.
آیا پیش‌فروش چنين فضائی قبل از ساخت برای صاحب زمين جايز است؟ و آیا شهرداری‌ها مجازند آن را بفروشند؟
وقف طبقات چنين فضائی قبل و بعد از ساخت با توجه به «لا وقف الا فی ملك» چگونه است؟
این‌ها و مسائلی از این‌ دست موضوعاتی است كه پاسخ به آن‌ها بسته به مبنای اتخاذ شده در مالكيت فضاست. از اين رو پرسش‌های تحقيق حاضر به قرار ذيل خواهد بود:
سؤال اصلي
1.    فضای فراتر از عرف محاذی زمین متعلق به کیست و احکام بهره‌برداری از آن چیست؟
سؤال‌های فرعي
1. آیا فضای محاذی زمین هویتی مستقل دارد یا صرفا وجود وابسته به زمین است؟
2. دیدگاه‌ها و مبانی فقهی مالکیت فضای فراتر از متعارف چیست؟
3. اسباب تملک فضا چیست؟
4. مبانی فقهی در احکام بهره‌برداری از فضا چیست؟
    طبعاً اتخاذ هر یک از این مبانی می تواند هم در حوزه تصرفات و هم در حوزه تزاحمات حقوق تأثیرگذار باشد و نتایج متفاوتی را برای پرسش ها و فروعات مختلف داشته باشد. اثر حاضر ضمن بررسی این مبانی و تبیین آثار و احکام متفاوت هرکدام و ارائه نظریه ای روشن توانسته است برای نخستین بار فضای محاذی زمین را به عنوان موضوع مستقل فقهی سامان دهی و در اختیار پژوهشگران حوزه فقه و حقوق قرار دهد.